Osmanlı İmparatorluğunda İşçi ve İşveren İlişkileri
Authors : Baki Oğuz Mülayim
Pages : 233-256
Doi:10.31591/istem.1542152
View : 116 | Download : 154
Publication Date : 2024-12-31
Article Type : Research Paper
Abstract :Sanayi devrimi, ilk kez XVIII. yüzyılın ikinci yarısında İngiltere’de gerçekleşmiştir. James Watt tarafından buhar makinasının icadı, sanayi devriminin gerçekleşmesindeki ana etkendir. İngiltere’de başlayıp, ardından tüm dünyaya yayılan sanayi devrimi, insanlık tarihinde yerleşik hayata geçilmesinden sonra yaşanan ikinci büyük dönüşümdür. Sanayi devrimi, işçi sınıfının ortaya çıkmasında önemli bir rol oynamıştır. Zira sanayi devrimi ile üretimde makine gücüne geçilmesi, üretim kapasitesini artırmıştır. Üretim kapasitesinin artması, işçi sınıfını ortaya çıkarmıştır. İşçi sınıfının ortaya çıkması beraberinde işçi ve işveren ilişkilerinden kaynaklanan sorunlara yol açmıştır. Bu doğrultuda işçi ve işveren arasındaki ilişkilerin düzenlenmesi gereği ortaya çıkmıştır. Osmanlı İmparatorluğunda ekonomi, önemli ölçüde tarıma dayalı bulunmakta idi. Sanayileşmenin gecikmesine bağlı olarak işçi sınıfının ortaya çıkması da gecikmiştir. İşçi sınıfı, ancak XIX. yüzyılın sonlarına doğru çok sınırlı bir şekilde ortaya çıkmıştır. Zira kapitülasyonlar sonucunda sömürgeci ülkelerin açık pazarı haline gelmesi, imparatorluğunun sanayileşmesine engel olmuştur. İşçi sınıfı, daha çok devlete ait işletmeler ile yabancı sermayenin hâkim olduğu işletmelerde görülmüştür. İmparatorluk, bir tarım toplumu olduğundan, emek yoğun tarım işletmelerinde de tarım işçilerinin varlığı görülmüştür. İlk fabrikalar, ordu ve sarayın artan ihtiyaçlarının karşılanması için devlet tarafından kurulmuştur. İşçi sınıfının devlet eli ile oluşturulduğu söylenebilir. Osmanlı İmparatorluğunda işçi sınıfının ortaya çıkmasının sınırlı ve geç olması, iş hukukunun gelişimini olumsuz etkilemiştir. Düzenlemeler, işçilerin örgütlü mücadeleleri ve eylemlerinin sonucu olarak değil, daha çok ücretli işgücü yetersizliği koşulları altında, üretimin sürekliliğini sağlamak amacı ile yapılmıştır. Düzenlemeler, işçi hareketlerini yasaklayıcı nitelik taşımakta, ayrıca belirli bölgelerde çalışan işçilerin korunmasına yöneliktir. 1876 tarihli Mecelle-i Ahkam-ı Adliye, aynı zamanda çalışma ilişkilerini de düzenleyen, dolaylı ve dağınık da olsa düzenlemelerin yer aldığı ilk genel nitelikli kanun niteliğindedir.Keywords : Sanayi Devrimi, Osmanlı İmparatorluğu, Grev, İşçi Sınıfı, İşçi Hareketleri