Modern Felsefe, Bilim ve Teknoloji Terimlerinin Türkiye’ye Girişi Çerçevesinde Istılahat-ı İlmiye Encümeni (1913-1919)

Authors : Ebubekir KEKLİK

Pages : 139-164

Doi:10.26650/oba.1177031

View : 11 | Download : 5

Publication Date : 2023-01-06

Article Type : Research Paper

Abstract :Başta Fransızca olmak üzere, Batı dillerinde kullanılan modern felsefe, bilim ve teknoloji terimleri on sekizinci yüzyılın sonlarından itibaren Türkçeye girmeye başladı. Modern tıbbın Osmanlı ülkesine girmeye başlaması, hukuk ve siyaset alanında yeni terimlerin ortaya çıkışı, Batı dillerinde yazılan astronomi, coğrafya, jeoloji ve iktisatla ilgili eserlerin Türkçeye çevrilmesi, bu bilimlere ait terimlerin Türkçeye girişini hızlandırdı. Bu terimlerin bir kısmı basın-yayın ve ders kitapları yoluyla günlük konuşma diline de girdi. Ne var ki bu terimler Türkçeye ya aynen aktarılıyor ya da herkes yeni terimlere kendine göre bir karşılık buluyordu. Bu durum, hem Batı dillerinden tercüme edilen kitapların okunmasını çok zorlaştırıyor hem de çeşitli anlam karışıklıklarına sebep oluyordu. Bu sebeple ortak bir felsefe ve bilim diline duyulan ihtiyaç son dönem Osmanlı aydınlarının üzerinde önemle durdukları bir konu oldu. Bu konu ilk defa resmen II. Meşrutiyet döneminde ele alındı; bu dönemde doğrudan Maarif Nezareti tarafından, modern felsefe, bilim ve teknoloji terimlerine Türkçe karşılıklar bulmak ve tanımlar yapmak amacıyla 1913’te Istılahat-ı İlmiye Encümeni kuruldu. Üyeleri arasında Emrullah Efendi, Rıza Tevfik, Salih Zeki ve Ziya Gökalp gibi dönemin önde gelen bilim adamı, felsefeci ve düşünürlerinin bulunduğu Istılahat-ı İlmiye Encümeninin amacı Batı dillerinde kullanılan birçok bilimsel kavram ve terime Türkçe karşılıklar bulmak ve dört başı mamur bir Kamus-ı Istılahat hazırlamaktı. Encümen 1919 yılı başlarına kadar çalışmalarına aralıksız devam etti ve biri felsefeye, biri güzel sanatlara biri de genel bilimlere ait terimlerin bulunduğu üç farklı terimler sözlüğü yayımlandı. Sonuncusunda yalnızca A harfi ile başlayan terimler yer almaktaydı.
Keywords : Osmanlı modernleşmesi, Istılahat ı İlmiye Encümeni, Kamus ı Istılahat ı İlmiye, felsefe terimleri, bilim terimleri, Türkçe, Ottoman modernization, Turkish dictionary of scientific terms, philosophical terms, Turkish