Bernoulli Teoremi ve Türkiye'ye Girişi

Authors : Zekeriya Duru

Pages : 401-419

Doi:10.26650/oba.1374610

View : 60 | Download : 47

Publication Date : 2024-08-02

Article Type : Research Paper

Abstract :Bernoulli Teoremi, olasılıkta çok özel bir konuma sahiptir ve olasılık tarihinin ilk önemli teorik başarısıdır. Büyük sayılar yasası, merkezi limit teoremi gibi matematik ve istatistiğin vazgeçilmez konularının temelini oluşturan Bernoulli Teoremi, elimizdeki verilere göre Salih Zeki tarafından yayınlanan ilk olasılık eseri Hulâsa-i Hesâb-ı İhtimâlî’sinde (1898) Türkiye’ye tanıtılmıştır. Osmanlı dönemi matematik eserleri ile ilgili geniş bir araştırma literatürü oluşmasına rağmen bu eserlerin matematiksel içeriğinin değerlendirmesi açısından daha alınacak uzun bir yol vardır. Bu duruma bir katkı olması için Bernoulli Teoremi ve bu teoremin Hulâsa-i Hesâb-ı İhtimâlî’de nasıl ele alındığı üzerinde durulmuştur. Eski harfli Türkçe ile yazılmış eserin tamamı okunmuş, ilgili kısımları günümüz Türkçesi ile yazılmış ve eserde yer alan Bernoulli Teoremi dönemin yabancı kaynakları ile karşılaştırılmış ve analiz edilmiştir. Araştırmamız, Salih Zeki’nin bir olasılık eserini ilk kez Türk bilimine kazandırması yönüyle bir öncü olduğunu teyit etmektedir. Ancak kitabında Bernoulli Teoremi olarak adlandırdığı teoremin farklı bir kavramı, günümüzdeki adıyla Littlewood Yasasını karşıladığı belirlenmiştir.
Keywords : Salih Zeki, Hulâsa i Hesâb ı İhtimâlî, Olasılık Tarihi, Bernoulli Teoremi