XV. YÜZYILDA ÜMERÂ VAKIFLARI VE ANKARA’NIN KENTSEL GELİŞİMİ

Authors : Ahmet KÖÇ

Pages : 179-191

View : 11 | Download : 6

Publication Date : 2009-12-01

Article Type : Research Paper

Abstract :Araştırmanın Temelleri: Osmanlı klasik dönem şehirlerinin geliştirilmesi ve yenilenmesinde vakıf müesseseleri önemli rolü oynamıştır. Bu itibarla özellikle sultan ve askerî sınıf ulema, ümerâ mensuplarının kurduğu vakıflar, şehircilik açısından büyük bir boşluğu doldurmuştur. Osmanlı şehirlerinde bir bölgenin temel yapı ihtiyaçlarının tespit edilmesinden sonra, orada yapılacak vakıf yatırımına ya padişah veya diğer hanedan mensupları, ya da imparatorluğun askerî sınıf mensupları aracılık etmiştir. Araştırmanın Amacı: XV. yüzyılda Ankara şehir merkezinde askerî sınıfa mensup kişilerin tesis ettikleri vakıfların, Osmanlı klasik dönem şehirciliği için ne anlam ifade ettiği sorusuna cevap arayacaktır. XV. yüzyıl boyunca Ankara’da kurulan ümerâ vakıflarının hem sayıca fazla olması, hem de vakıf yapılarının fizikî görünüm açısından abidevî eserler olarak dikkat çekmesi, bu yüzyılı ön plana çıkarmaktadır. Veri kaynakları: Ankara Şer’iye Sicilleri, Muhasebe Defteri, Evkaf Defteri, Nezaret Öncesi Evkaf Defterleri ve Başmuhasebe Tasnifi Defteri. Ana tartışma: Klasik dönemde kurulan müesseseler, sosyal ve meslekî açıdan askerî ve reaya vakıfları olarak sınıflandırılmaktadır. Bu çalışmada, askerî sınıfın üyelerinden biri olan ümera/ehl-i örfün Ankara’daki vakıflarının Osmanlı şehirciliğine yaptığı katkı üzerinde durulacaktır. Sonuçlar: XV. yüzyılın ilk yarısında Ankara’da kurulan ümerâ vakıfları daha çok toplumun genel ihtiyaçlarını karşılamaya yöneliktir. Bu tür yapıların başında hamamlar, camiler, mescitler ve imaret gelmektedir. XV. yüzyılın ikinci yarısında yani II. Mehmed’in hükümdarlığı sırasında Ankara’da oluşturulan ümerâ vakıfları ise, şehirde öteden beri var olan sof ticaretinin kentsel alt yapısının geliştirilmesine yöneliktir. Bu devirde şehir merkezinde bedesten, han, kervansaray ve softan üretilen çeşitli ürünlerin satıldığı farklı branşta çalışan çarşılar meydana getirilmiştir. Osmanlı ümerasının çarşı merkezinde tesis ettiği yan yana sıralanmış yapıları sayesinde, ticarî kesimin hem alt yapısı geliştirilmiş, hem de daha sonra bölgede kurulacak olan yeni binaların belli bir güzergâh boyunca kurulmasına zemin hazırlamıştır
Keywords : Osmanlı, Vakıf, ümerâ, Ankara, kentsel gelişim