Muhammed Abduh’un Ahkâmın Değişmesi Kaidesi Çerçevesindeki Görüşlerinin Tahlili

Authors : İbrahim HATA

Pages : 183-206

Doi:10.5281/zenodo.7748622

View : 12 | Download : 5

Publication Date : 2023-03-18

Article Type : Research Paper

Abstract :XIX. yüzyılın ikinci yarısından itibaren, ilerleme adına, fıkıh düşüncesinin yenilenmesini savunan modern fikir akımları ortaya çıkmıştır. Bunların en önemlilerinden biri öncülüğünü Cemâleddin Efgânî, Muhammed Abduh ve Reşîd Rızâ gibi yenilikçi düşünürlerin yaptığı Mısır merkezli modern yenilik hareketidir. Bu hareketin temel tezi, klasik fıkıh usulünün ilke ve kavramlarının yenilenmesi gerektiğidir. Yeni bir anlayışla yorumlanması gereken ilkelerden biri de “zamanın değişmesiyle hükümlerin değişmesi” kaidesidir. Klasik fıkıh geleneği ve Mecelle, ahkâmın değişmesi kaidesinin nassla sabit olmayan örf ve âdete dayalı ikincil hükümlerde geçerli olduğunu kabul eder. Modern yenilik hareketleri ise, Mecelle sonrasında, klasik yaklaşımın ahkâmın değişmesi kaidesine getirdiği sınır ve kayıtları dikkate almamış, onu sınırsız bir şekilde genişletmiş ve fıkıhta yenilenme projesinin en önemli argüman ve dayanağı haline getirmiştir. Ahkâmın değişmesi kaidesi, Muhammed Abduh’un hukuk ve yenilenme görüşünün de temel unsur ve prensiplerinden biridir. O, bu kaideyi, klasik fıkıh düşüncesinden farklı değerlendirmiş; örfe dayalı hükümlerle sınırlamamış, fıkhın muhtelif alanlarına dâhil hükümlerin tümünü kapsayacak şekilde genişletmiştir. Abduh’un değişim düşüncesi, maslahat ilkesine dayanır. O, dinin değişmez hükümlerini itikad ve ibadet alanları ile sınırlı tutmuş, muamelat sahasının ise bütünüyle değişim sahası olduğunu iddia etmiştir. Abduh’a göre, muamelat sahasında en önemli delil maslahattır. Maslahatlar ise çağa ve zamana göre değişir. Bu nedenle, muamelat hükümleri her çağın değişen maslahat ve şartlara göre değişmelidir. Öyle ki, maslahat ilkesiyle çelişen nasslar terk edilebilir. Bu makalede Muhammed Abduh’un ahkâmın değişmesi kaidesi çerçevesindeki görüşleri incelenecek ve değerlendirilecektir.
Keywords : Hükümlerin Değişmesi, Değişme, Muhammed Abduh, İslâm Hukuku, İslâm Modernizmi