Kazak Kültüründe Geleneksel Baş Giyimi

Authors : Elmira MONTANAY, Akbota AKHMETBEKOVA

Pages : 141-156

Doi:10.58242/millifolklor.1152534

View : 60 | Download : 45

Publication Date : 2023-09-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Her milletin uzun asırlar içinde oluşmuş, duyuş, düşünüş ve yaşayış tarzları ile gelenek ve göreneklerini yansıtan, kendilerine has kültürel değerleri vardır. Tarihsel süreçte ağırlıklı olarak konargöçer yaşam tarzını benimsemiş olan Kazak Türklerinin de kökleri tarih öncesine dayanan kültür birikimi, somut ve somut olmayan kültürel mirası, araştırılması gereken hazinelerle doludur. İnsanlık tarihinde somut kültürel miras çalışmaları arasında giyim-kuşam kültürü önemli bir yer tutar. Kullanıldıkları çağların zevklerini ve inceliklerini de barındıran giysiler, genelde insanlığın özelde ait olduğu milletlerin kültür dünyasındaki değişiklikleri temsil etme ve yansıtma işlevlerini üstlenmiştir. Giyim kuşam, kılık kıyafet kültürünün araştırılmasının ulusal ve evrensel kültür kodlarının çözülmesine önemli katkılar sunacağı yadsınamaz bir gerçektir. Bu bağlamda, bu çalışmada Kazak Türklerinde giyim kuşam kültürünün bir cephesini teşkil eden geleneksel baş giysilerinin kullanım biçimleri ve işlevleri hakkında bilgi verilmeye çalışılmıştır. Başın vücudun önemli bir kısmı olmasının yanı sıra Türk dünyasında daha da özel ilgiye sahip olduğu, Türkiye Türkçesindeki “baş tacım, başköşe, başım gözüm üstüne” gibi tamlamalardan ve Kazak Türkçesindeki “bastık, bas kuda, baseke” gibi adlandırma örneklerinden anlaşılabilir. Başı kutsayan Kazaklar için baş giysilerinin de önemi büyüktür. Kazaklar baş giysilerini hep yüksek yerde tutarlar, kendilerine ait baş giysilerini de hediye olarak vermezler. Kutsama nedeniyle baş giysilerinin yapıldığı hayvan derisi ve kuş tüylerinin de özel anlamları vardır. Yani herhangi bir hayvanın derisi veya kuşun tüyü kullanılmaz. Baş giyimlerinin yapımında kutsal ve pahalı olan hayvan derisiyle, özel anlamlar yüklenmiş kuşların tüyleri seçilir. Mesela Kazaklarda böri olarak adlandırılan kurt, tüm Türk boyları ve halkları için en önemli ve sembolik hayvanlardan biridir. Börinin derisiyle börikler yapılmıştır. Börik, daha çok kışın giyilen baş giysisi olmanın yanında süs için de özel günlerde kullanılmaktadır. Yazımız “Giriş, Kazak Kültüründe Erkeklerin Geleneksel Baş Giyimi, Kazak Kültüründe Kadınların Geleneksel Baş Giyimi, Kazak Çocuklarının Geleneksel Baş Giysileri ve Sonuç” şeklinde ilerleyen alt başlıklardan oluşmaktadır. “Giriş” bölümünde giyim kuşamın tanımı, tanımları, tarihçesi, felsefesi üzerinde durulduktan sonra, neden bu konunun seçildiği, niye böyle bir çalışmanın yapıldığı, bu çalışmanın alanda hangi eksikliği gidereceğine yönelik açıklamalar yapılmıştır. “Kazak Kültüründe Erkeklerin Geleneksel Baş Giyimi” alt başlığı altında; Börik, Jalgabay, Kalpak, Kulakşın, Külapara, Malakay, Murak, Takiya, Tımak isimleri ile bilinen baş giyimlerinin, başlık ve şapkaların, hangi malzemelerden ve nasıl yapıldığı ile hangi yaş gruplarının giydiği ve başlıkların tarihsel arka planı ile sembolik anlamları üzerinde durulmuştur. “Kazak Kültüründe Kadınların Geleneksel Baş Giyimi” alt başlığı altında; Börik, Jaulık, Jırga, Karkara, Kasaba, Kimeşek, Oramal, Saukele, Soraba, Takiya baş giyimlerinin özellikleri ve tercih edilme nedenlerine değinilmiştir. Kadın ve erkek baş giyimine göre daha az seçenek barındıran “Kazak Çocuklarının Geleneksel Baş Giysileri” alt başlığı altında ise Telpek olarak adlandırılan baş giyiminden bahsedilmiştir. Sonuç bölümünde ise baş giysilerinin coğrafya ve iklim ile ilişkisi, benzeyen, ayrılan yanları, kullanılma sıklıkları ve nedenleri, yaş, sosyal durum ve cinsiyete göre sınıflandırılmaları, halk inanışları ile ilişkileri, sembolik anlamları gibi çalışmadan elde edilen veriler bir araya getirilmiştir. Geleneksel giysilerin tarih boyunca değişebildiği ve yeniden şekillendiği gerçeği de gözetilerek, nesilden nesile aktarılan baş giyimlerinin varsa otantik ve modern yanları da çalışmanın kapsamı içinde görülmeye ve gösterilmeye çalışıldı. Dağınık olanı toparlama ve bir araya getirme şeklindeki geleneksel bilimsel yaklaşımın benimsendiği yazıda, doküman incelemesi yöntemi ve betimsel tarama modeli kullanılmıştır. İlaveten saha araştırması ve kaynak taramasıyla elde edilen veriler halk biliminin bağlamsal ve işlevsel kuramları çerçevesinde incelenip, sahadan elde edilen görsellerle desteklenmiştir.
Keywords : Kazakistan, Kazak gelenekleri, giyim kuşam, kazak baş giyimi, Türk inançları