Kolektif Bovarizm

Authors : Kubilay Aktulum

Pages : 5-15

Doi:10.58242/millifolklor.1405293

View : 246 | Download : 139

Publication Date : 2024-12-12

Article Type : Research Paper

Abstract :Disiplinlerarası bir perspektife uygun olarak Arnold van Gennep, toplumsal dönüşüm ve ona bağlı kolektiflik sorununu “De quelques cas de bovarysme” (Birkaç bovarizm vakası üzerine) başlıklı yazısında “bovarizm” metaforu üzerinden gündeme getirerek yazınsal bir kavramı folklorun alanına taşır. Ortak bir toplumsal tutumu ve neden olduğu kimi olumsuz sonuçları söz konusu kavram üzerinden açıklar. Bir toplumun üyelerinin yerleşik alışkanlıklarını, inanma biçimlerini, gelenek ve göreneklerini, kısacası ortak değerlerini etkileyen bir hoşnutsuzluk durumunu ve başka bir yer düşünü, dolayısıyla yarattığı olumsuzlukları, neden olduğu toplumsal çöküşü Liberya örneği ile açıklar. Böylelikle bireysel ve psikolojik bir sorunu ifade etmek için kullanılan bir kavramı, kolektif bir sorunu folklorun verileriyle değerlendirmek amacıyla kullanır. Bilindiği gibi, Madame Bovary, taşra/köy yaşamıyla kent yaşamı arasındaki çatışmanın ve birey üzerinde yarattığı olumsuzlukların bir anlatımıdır. Kolektif bovarizm (ya da yerine göre toplumsal bovarizm) kavramı ise tek bir bireyin ötesinde tüm toplumu ya da çoğunluğu ilgilendiren bir olumsuzluğun ifadesi olarak kullanılmaktadır. Kendi habitatını (ve oraya ilişkin tüm değerleri) bir bakıma terk ederek, Gilles Deleuze’ün söylediği gibi, yersizyurtsuzlaşarak (köklerinden, kimliğinden, dilinden, ortak değerlerden koparak) bir başka ülkede yaşama (yenidenyurtlulaşma) düşü kuran kişilerin tutumu kolektif bovarizmin bir yansıması olarak nitelendirilip açıklanabilir. Bu yazıda Arnold van Gennep’in tanımladığı biçimiyle kolektif bovarizmin, bir toplumu belirleyen temel değerlerin yok oluşuna, hatta sonu toplumun çöküşüne varabilecek denli yaşamsal bir psikolojik (elbette ekonomik, değersel) durumun ne olduğu üzerinde duracağız. Kolektif bovarizm kavramı üzerinden, bir bakıma değişik dolayımlara (fr. médium) yaslanarak folklorun sorguladığı toplumsal değerlerin çözülmesi durumunda ortaya çıkabilecek dramatik bir durumun gerçek işlevinin ne olduğuna vurgu yapılmaktadır. Traité comparatif des nationalités’de, (Ulusların Karşılaştırmalı El Kitabı) kolektif bovarizm karşısında, bir ulus kimliğini yapısöküme uğratarak kolektif duygunun bileşenlerini, bir toplumu, toplumsal grubu ötekilerden farklılaştıran simgeleri (dövme, beden resimleri, giysi, bayrak, ulusal renkler, ev, köy, gelenekler, görenekler, yazı, dil, yerel diller, ağızlar, sınırlar, haritalar) betimleyen, bunları ulusal kimliğin olmazsa olmaz unsurları olarak tanımlayan Arnold van Gennep’in kolektif bovarizm başlığı altındaki irdelemelerinden yapılabilecek çıkarım şudur: Kolektif bovarizm bir toplumun kültürü, yerleşik değerleri üzerinde neden olduğu yıkımla kimi bakımlardan etnik-mazoşizm (fr. ethnomasochisme) kavramıyla yakınlaşır. Guillaume Faye’in tanımladığı biçimiyle söz konusu kavram, belirli bir halkın ya da etnik grubun (gruptan kişilerin) kendilerini veya kendi tarihlerini, kültürlerini ve geleneklerini kendi yurtları dışındakilere kıyasla aşağılama eğilimiyle sonuçlanan bir dizi psikolojik tutumu ya da ideolojiyi belirtir. Öyleyse etnik-mazoşizm, utanç ve kendinden nefret etmeye benzer. Arnold van Gennep, kültürel kökenlerinden koparak başka ülke düşü kuran Liberyalılar üzerinden kısaca böyle bir olumsuzluk durumunu dile getirir. Bu yazıda hem Arnold van Gennep’in örneğine hem de başka bir örneğe yer vereceğiz. Evrim Ölçer Özünel’in gecekondu yaşamına ilişkin Eşiktekiler başlıklı çalışmasını Arnold van Gennep’in kavram konusundaki çıkarımlarına koşut biçimde kolektif bovarizm kavramı çerçevesinde kısaca değerlendireceğiz. Kısaca bu yazı psiko-folklorik bir tutumla folklorun işlevsel içeriğine bir başka açıdan bir yaklaşım biçiminin özünü irdeleyerek yersizyurtsuzlaşmayı göze alanlarca toplumun ayırıcı değerlerinin bir yana bırakılması durumunda ortaya çıkan olumsuz ve dramatik sonuçların neler olabileceğini göstermeye yöneliktir.
Keywords : Kolektif Bovarizm, Arnold van Gennep, Yersizyurtsuzlaşma, Liberya, Eşiktekiler