Mantık İlminin Belâgata Etkisi

Authors : Tahsin YURTTAŞ

Pages : 81-105

Doi:10.30523/mutefekkir.1128626

View : 14 | Download : 6

Publication Date : 2022-06-15

Article Type : Research Paper

Abstract :Bu makalede kavramsal ve sistematik açıdan mantık ilminin Arap belâgatını nasıl etkilediği incelenmiştir. Abbasiler döneminde Aristo mantığının İslam dünyasına girişiyle beraber Arap belâgatı mantık ilminden etkilenmiştir. Fakat bu etki daha çok kavramsal ve yöntemsel yönden olmuştur. Mantık ilmindeki tümeller, kavramsal düşünce, tanım teorisi, bölme insert ignore into journalissuearticles values(taksim);, tasnif, delâlet gibi konular belâgat kaynaklarında görülmeye başlanmıştır. Doğu Belâgat Ekolü insert ignore into journalissuearticles values(Meşârika); aracılığıyla belâgat kitapları hicrî 5. asırdan sonra mantıksal metoda göre yazılmaya başlanmıştır. Bu metot, günümüze kadar belirleyici olmuştur. Bu metotta edebî zevk ve eleştiriden ziyade, belâgat konularının mantık usulü ile ele alınması öne çıkmıştır. Belâgatın mantıksal bir kurguya göre teşekkül ettirilmesinde Ebû Ya‘kūb es-Sekkâkî insert ignore into journalissuearticles values(ö. 626/1229); ve onun Miftâhu’l-ʻulûm adlı eseri başat rol oynamıştır. Yine, Kudâme b. Ca‘fer insert ignore into journalissuearticles values(ö. 337/948 [?]); ve Naḳdü’ş-şiʿr adlı eseri ile Ebü’l-Hasen Hâzim el-Kartâcennî’nin insert ignore into journalissuearticles values(ö. 684/1285); Minhâcü’l-büleġā adlı eseri de mantık ilminin etkisinde telif edilmiş belâgat kaynaklarıdır. Genel hatlarıyla mantık ilminin belâgata etkisini ortaya koyan bir araştırmayı tespit edemedik. Makalenin önemi, mantık ilminin, tarihsel, kavramsal, teorik, yöntemsel açıdan belâgata ne denli etkide bulunduğunu tespit ederek açıklamaktır. Ayrıca belâgatın mantıktan etkilenmesi belâgat ekolleri açısından da incelenmiştir. Araştırmada, mantık ilminin belâgata etkisi gösterilirken konuyla ilgili önceki çalışmaların ya daha çok Sekkâkî’nin belâgatı donuklaştırdığı iddiasını içerdiğini ya da bu etkinin sadece birkaç kavramla sınırlı gösterildiğini tespit ettik. Bu yaklaşımlardan farklı olarak belâgat tarihinde mantığın formel düzeyde de olsa daha kapsamlı bir etkisinin olduğu ifade edildi. Bu etki Sekkâkî’de bâriz bir şekilde görülmektedir. Ayrıca Aristo’nun Retorika ve Poetika adlı eserlerinin Arap Belâgatını sınırlı bir şekilde etkilediği belirtildi.
Keywords : Arap Dili ve Belâgatı, Belâgat, Mantık, Tasnif, Sekkâkî