Musul Kazası’nın Cizyegüzârları ve Bölgesel İlişkileri (XVII. Yüzyılın Son Çeyreği)

Authors : Oğuzhan SAMIKIRAN

Pages : 1-49

Doi:10.18589/oa.777830

View : 10 | Download : 7

Publication Date : 2020-05-04

Article Type : Research Paper

Abstract :Osmanlı kenti–gayrimüslim ilişkisi çerçevesinde cizye defterlerinin, Osmanlı gayrimüslimleri insert ignore into journalissuearticles values(zimmiler); tarihine ve Osmanlı şehir tarihine katkısını belirlemek araştırmanın problemi olarak ele alınmıştır. Araştırmanın genel amacı Musul Kazası’ndaki gayrimüslimlerin kentsel-kırsal yerleşimlerini, göç ve göçmenlerin niteliğini, zanaatların mekânsal örgütlenmesini, Musul’un bölgesel ilişkilerini ve çiçek hastalığının etkilerini ortaya koymaktır. Diğer amaçlarsa şunlardır: Kentsel-kırsal nüfus ve gelir düzeyi nedir? Toplumsal ve demografik karakteristiği belirlemede defter terminolojisindeki kavram karmaşasının etkisi nedir? Zanaatların niteliği ve niceliği ile mahallelerin karakteristiği arasındaki ilişki nedir? Usta-çırak sayısındaki orantısızlığın nedeni nedir? Serhat şehirlerine ait cizye defterlerinin içerikleri ile Osmanlı hudut politikaları arasındaki ilişki nedir? Çiçek hastalığının yayılması ile dokumacılık arasındaki ilişki nedir? Araştırmanın esasını 1103/1691-92 tarihli Musul Kazası cizye defteri oluşturmuştur. Defterdeki verilerin yorumlanmasında Osmanlı Arşivi’ndeki insert ignore into journalissuearticles values(İstanbul’da); çeşitli belge ve defterler ile Diyarbakır ve Mardin şer‘iyye sicilleri kullanılmıştır. Araştırmada şu bulgulara ulaşılmıştır: Kazadaki yerli gayrimüslimlerin % 49’u kentte sakin olup % 64’ü ednâ insert ignore into journalissuearticles values(gelir düzeyi açısından fakir); idi. Kırsaldaki ednâların oranıysa % 77 idi. Kentte kırsal alandan insert ignore into journalissuearticles values(oranı % 29’dur); ve farklı kentlerden insert ignore into journalissuearticles values(oranı % 61’dir); göçmenlere rastlanmıştır. ‘‘Kentte iş tutanlar’’ ve ‘‘gelip-gidenler’’ olarak sınıflandırılan perakendelerin çoğunluğunu oluşturan rencberler; hamalları, zanaat ve sermaye sahiplerini kapsamıştır. Rencber, mimar, kuyumcu, semerci, dokumacı ve dokumacılığın yan kollarını oluşturan zanaatkârların çoğunluğu Dergâh-ı Nestûrî Mahallesi’ndeydi. Nehir nakliye araçlarının üretiminde rol oynayan esnaf aynı mahallede yoğunlaşmıştı. Bazı Müslüman çıraklar, gayrimüslim ustalarla çalışıyordu. Şehirdeki çırakların oranı % 13’tü. Göçmen çırakların oranıysa % 26 idi. Kuyumcuların 1/3’i, kılıççılarınsa % 31’i göçmendi. Musul’da gayrimüslim ekmekçi, kasap, değirmenci ve nalbantlara rastlanmamıştır. Çiçek salgını en fazla terzi, rencber, çulha, boyacı ve marangoz esnafını etkilemiştir. Atasözlerinde Osmanlı vergi yaptırımlarının izlerine rastlanmıştır. Gayrimüslimler açısından kırsal ve kentsel nüfus arasında ciddi bir fark olmamasına rağmen kırsal yoksulluk kentsel yoksulluktan yüksekti. Kırsaldaki düşük gelir düzeyi ile Musul’un idari ve coğrafi konumunun sağladığı istihdam alanları ve ticaret; emek, zanaat ve insert ignore into journalissuearticles values(düşük/yüksek); sermaye sahiplerini kente ve özellikle kentin işlek mahallelerine yöneltmiştir.
Keywords : Cizye Defterleri, , Osmanlıda Gayri Müslimler, , Musulun Yahudileri ve Hristiyanları, , Ortadoğuda Zanaat ve Zanatkarlar, , Ortadoğuda Göç ve Göçmenler, Osmanlıda Çiçek Hastalığı, , Türk ve Arap Atasözleri,