Von Leto, Fröschen und so weiter. Brückenschläge zwischen Versailles und Hattusa

Authors : Diether SCHÜRR

Pages : 761-779

View : 7 | Download : 8

Publication Date : 2016-08-31

Article Type : Research Paper

Abstract :Tanrıça Leto’nun Lykia’da, Ksanthos yakınındaki ünlü tapınağının modern tarihi, Charles Fellows’un bura­dan geçtiği 17 Nisan 1840 günüyle başlar. Tapınağın Eskiçağ tarihi ise büyük ihtimalle, büyük torunu Erbbina’nın sunduğu bir adakta adı geçen erken dönem dynastı Kuprlli’ye kadar geri gitmek­tedir. Tanrıça’nın çocuklarını yıkamak istediği Melite ismindeki kaynak, Yunanca bir isim taşımakla bir­likte, Anadolu dillerinde de bal anlamında belgelenen bir kelimeden türetilmiştir. Bu isim Apollo­nia’dan Yunanca bir yazıtta Mlidanase ve yine bir kadını onurlandıran Tlos’tan Lykçe bir yazıtta mlt­taimi formlarında belgelenmiştir. Lykçe yazıtta karşımıza çıkan mlttaimi formu, İ.Ö. 9. yüzyıla tarih­lenen hieroglif Luwice ile kaleme alınmış olup bir kralı onurlandıran malirimiš gibi “ballı” anla­mına geliyor olmalıdır. Dolayısıyla Leto’nun çocuklarını yıkamak istediği kaynak Melite’ye benzeyen Lykçe bir isim taşımış olmalıdır. Antoninus Liberalis’in aktardığı bilgiye göre Lykia adlandırması da Leto mi­to­suyla bağlantılıdır: Buna göre bölgeye bu ad bizzat Tanrıça tarafından kendisine Lykia’lı çobanlardan daha nazik davranan kurtlara insert ignore into journalissuearticles values(Yunanca lykoi); izafeten verilmiştir. Bu Yunanca adlandırma için Yunan Dünyası’dan getirilen bu açıklama semantik bakımdan olası gözükmese de – zira bölgede kurtlara hala rastlanmakla birlikte, bunlar Lykia kültüründe herhangi bir rol oynamamışlardır – dil­bilim­sel açıdan kusursuzdur. Lykia adlandırması için getirilen “Işık Ülkesi” veya benzeri modern ve yaygın açıklama 19. yüzyılda bu anlamı yine Yunanca kökten çıkaran Alman tarihçi M. Duncker tarafından ge­liş­tiril­miştir. Ama bu açıklama kesinlikle abestir. Bölge adının, Hitit kaynaklarında geçen Lukka Ülkesi ile açık­lanmaya çalışılması ise daha eskiye dayanmakla birlikte iki isim arasındaki ses benzerliğine dayan­maktan daha öteye geçememektedir. Nitekim Hitit metinlerinde geçen Lukka Ülkesi ile daha sonraki dönemlerin Lykia’sının coğrafi olarak örtüştüklerine dair yeterli veri hala mevcut değildir. Yine de Lykia ve Lukka adlandırmaları, örneğin Lykaonia ve Lykia yarımadasının doğusundaki Lykai topo­nymon’u gibi diğer isimlerle birlikte tıpkı Anadolu dışındaki örneğin İtalya’da Lucca ve Belçika’da Water-loo benzeri birçok yer adı gibi Hint-Avrupa *luk- kökünden türetilmiş olabilirler. Lykçe yazıt­larda Leto “qla ebi’nin anası” olarak anılmaktadır. Bu ibareyle “yerel” bir qla değil, bilakis Tanrıça’nın biz­zat kendisi tarafından kurulmuş, Ksanthos yakınındaki ünlü tapınağı kastedilmektedir. Ay­rıca Tan­rıça’nın bu unvanla değil de şiirsel bir yazıtta insert ignore into journalissuearticles values(TL 55); geçen ve Syria kökenli olmakla birlik­te Hititler arasında da tapınım gören Hebat’a kadar geri giden Xba şeklinde adlandırılmış olması da muh­­te­mel­dir. A. Kloekhorst tarafından ileri sürü­len etimolojiye göre qla, Latince aula ve Türkçe avlu­nun da kökeni olan Yunanca aule ile örtüş­mektedir. Kaş insert ignore into journalissuearticles values(eski adı Yunanca Antiphellos’tan koru­nan Andifli); yakınında bir köy 19. yüzyılda Aule adını taşıyor ve Avrupalı gezginler tarafından da Awelan olarak biliniyordu. Yu­nan­ca ismin Türkçe uyarlaması olması muhtemel Awelan ya da Awully adı kesinlikle bugün Ağullu şek­linde yazılan Türkçe isimdir. Letoon’un Lykçe adı Pñtr-’dır. Pandaros’la hiç­­bir alakası olmayan bu isim büyük olasılıkla, Hattuşa’da belgelenmiş Pantarwanta yer adının başın­da bulunan Pantar- ile örtüş­mektedir. Bunun dışın­da Tuthaliya IV’ün üzerinde bir anıt diktiği MONS Pa-tara/i’nın, Le­toon’daki “rocky hill” insert ignore into journalissuearticles values(Fellows); ile özdeşliği olası gözükse de, bunun Lykçe Pttara insert ignore into journalissuearticles values(= Yunanca Patara); ve onun sahile yakın tepe­si ile bağlantılı olması daha muhtemeldir.
Keywords : Anadolu dilleri, Lykçe, Leto, Melite, Mlidanase, mlttaimi, Lykia, Lukka, χba, Hebat, qla, Ağullu, Pñtreñni, Pantarwanta, MONS Pa tara i, Patara, Pttara