Uluslararası Hukuk Açısından Uluslararası Antlaşmalardan Çekilme Yetkisine ve Usulüne İlişkin Tartışmalar

Authors : Lider Bal

Pages : 639-679

Doi:10.26650/ppil.2023.43.2.1366123

View : 81 | Download : 134

Publication Date : 2023-12-31

Article Type : Research Paper

Abstract :Uluslararası antlaşmalardan çekilme örnekleri ya da tehditleri, son yıllarda hiç olmadığı kadar kamuoyunun gündemini meşgul etmektedir. Güney Afrika’nın Uluslararası Ceza Mahkemesi’nden çekilmesi; ABD’nin, Başkan D. Trump döneminde İran Nükleer Anlaşması’ndan çekilmesi ve Trump’ın Paris Anlaşması’ndan çekilme tehditleri; Birleşik Krallık’ın Avrupa Birliği’nden ayrılmak amacıyla kurucu antlaşmadan çekilmesi; Venezuela’nın İnsan Hakları Amerikan Sözleşmesi’nden çekilmesi ilk akla gelebilecek örneklerdir. Uluslararası antlaşmaların sona erdirilmesi bakımından sık karşılaşılabilir olmayan bu örneklerde otoriter yönetimlerin hakim olduğu devletlerin dahli ve/veya kişi haklarını ve özgürlüklerini ilgilendiren antlaşmalar söz konusudur. Her iki ihtimalde de çekilme kararlarının yerindeliği ve bu kararların alınma yöntemleri demokrasi ve insan haklarının korunması gibi değerlere uygunluğu bakımından tartışılmaktadır. Türkiye’nin İstanbul Sözleşmesi’nden Cumhurbaşkanı Kararı ile çekilmesi ve aynı yöntemle İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi’nden de çekilmenin mümkün olduğunun dillendirilmesi, diğer boyutlarının yanında, hukuki açıdan tartışmalara ve eleştirilere neden olmuştur. Daha çok anayasa hukukçularının dahil olduğu çekilme kararının alınmasında yetki ve usul tartışmaları, İstanbul Sözleşmesi’nden çekilmenin antlaşmalar hukuku bağlamında diğer taraf Devletler bakımından ve bölgesel örgütler çerçevesindeki etkileri nedeniyle uluslararası hukukçular açısından da ilgi çekicidir. Özellikle, Türkiye’nin üyesi olduğu Avrupa Konseyi’nin insan haklarının korunmasına dair temel belgeleri arasında sayılan İstanbul Sözleşmesi’nden çekilmesi, bu Örgüt’ün üye devletler bakımından bir yükümlülüğe dönüştürdüğü demokrasi ve insan haklarının korunması açısından değerlendirilmeye muhtaçtır. Türkiye’nin İstanbul Sözleşmesi’nden çekilmesi örneğinden hareketle uluslararası antlaşmalardan çekilme yetkisine ve usulüne ilişkin tartışmalara uluslararası hukuk açısından bakmayı amaçlayan bu çalışma, uluslararası hukukun yürütme merkezli yaklaşımını ve bu yaklaşımın sorgulanmasına neden olan değişimleri, özellikle insan haklarının korunmasına dair antlaşmalar bağlamında incelemektedir.
Keywords : İstanbul Sözleşmesi, Uluslararası hukuk, Antlaşmalar hukuku, Sözleşmelerden çekilme, İnsan hakları hukuku, Demokrasi, Avrupa Konseyi