İlk Manzum Türkçe-Kürtçe Sözlük: Nûbihara Mezinan

Authors : Zahir ERTEKİN

Pages : 89-105

View : 7 | Download : 9

Publication Date : 2017-04-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Bir dilin varlığı ve devamlılığı için en önemli şey, sözlüklerdir. Onlar, bir milletin fikir ve kültür zenginliğidir. Dili gelecek kuşağa aktarmak için çok önemli bir kaynaktır. Sözlükler üzerine yapılan bu bilimsel çalışmalara bilimde, leksikografi denmektedir. İngilizceye de 1860 yıllarında geçen bu kelime, Yunanca “lexikographos” tan gelmekte olup “konuşmak, sözcük ve söz” gibi anlamlara gelir. Kürtçede ise buna “ferhengnasî” diyebiliriz. Bütün dillerde olduğu gibi Kürtçede de bu bilim vardır ve bu bilimle ilgili çalışmalar yapılmıştır. Yardımcı eser açısından en önemli kaynak iki dilli sözlüklerdir. Tar ih boyunca başka milletlerin dilini de öğrenmek de gerekli ve önemliydi. Bu gereklilik kimi zaman ilim için, kimi zaman ticaret için kimi zaman da halk siyaseti için gerekliydi. Birkaç yüzyıldır dünyanın değişimi, dünyadaki seyahatlerin daha kolay ve hızlı olması, başka milletlerin dilini öğrenmeyi de gerekli kılmıştır. Bu nedenlerden ötürü, insanoğlu iki dilli sözlüklere ihtiyaç duymuş ve bu sözlükleri oluşturmaya başlamışlardır. Bu sözlükler yabancı dil için kaynak oluşturmaktadır. Manzum sözlük geleneği Klasik edebiyatın önemli bir ürünü olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu tür, Müslüman milletlerin birçoğunun eski edebiyatında yer almaktadır. Arap ve Fars edebiyatından sonra Türk edebiyatında pek çok örneği bulunan manzum sözlükler, son araştırmalarda Klasik Kürt edebiyatında da bu tradisyonun devam ettiği gözlemlenmektedir. Bu edebi tür, ağırlıklı olarak çocuklarda dil öğretimi, edebî zevkin teşekkülü, ezber yeteneğini geliştirmek suretiyle medrese eğitiminin temellerini oluşturma, Kur`an terminolojisine haz ırlama ve aruz ilminin küçük yaşlardan itibaren aşina kılınması gibi önemli sebeplerden dolayı telif edilmiştir. Elbette bu sebeplerin yanı sıra çocuklarda özellikle iki dilde kelime dağarcığının erken yaşlarda arttırılması da yine bu telifatın sebepleri a rasında sayılabilir. Ayrıca bu sözlüklerin yabancı bir dilin insert ignore into journalissuearticles values(ki bu çoğunlukla Arapça olmuştur); temelinin atılması açısından da önemli vazifeler ifa ettiği söylenebilir. Bu eserler, geçmişte özellikle medreselerde İslamî ilimlere yeni başlayan talebeler için fonksiyonel eğitim materyali olarak değerlendirilmişken, bugün malesef sadece araştırmacıların ilgi gösterdikleri önemli tarihi - edebi eserler olarak değerlendirilmektedir. Her biri kendi döneminin başta dil olmak üzere kültür, tarih ve günlük yaşam gi bi önemli konularda birer vesika olan bu eserlerin bu tür yayınlarla genç nesile aktarılması ve kazandırılması son derece önemlidir. Makalemize konu olan sözlük Dilbikulê Cizîrî`nin Nûbihara Mezinan insert ignore into journalissuearticles values(Büyüklerin nevbaharı); isimli Türkçe - Kürtçe manzum sözlü ğüdür. Bu eser Klasik Kürt edebiyatında manzum olarak bilinen sekiz adet sözlükten bir tanesidir. Türklere Kürtçe`yi aşina kılmak ve özellikle Türkçe bilmeyen Kürtlere Türkçe`yi öğretmek için yazılan bu eser, hem yetişkinlerde hem de çocuklarda iki dilin t emel kelime ve kurallarının öğretilmesi, dinî ve ahlâkî nitelikli tavsiye ve nasihatlerde bulunulması amaçlanmıştır. Ayrıca, eserin hazırlanışında takip edilen metod, eserin hacmi ve öğretmede öncelik verilen kelime kadroları bakımından dikkate ve araştırmaya değer bir yapıdadır. Bu çalışmada bahsi geçen sözlüğün edebi açıdan tahlili, Klasik Türk ve Kürt edebiyatında önemli bir yeri haiz manzûm sözlük geleneğindeki yeri ve önemine dikkat çekilecektir. 
Keywords : Manzum Sözlükler, Kürt Edebiyatı, Türk Edebiyatı, Mezinan