MÜSLÜMANLARIN ERKEN TARİHİNDE İKİ KARŞIT ZİHNİYET: KADERCİ İKTİDAR & KADERÎ MUHALEFET

Authors : Hüseyin Maraz

Pages : 608-628

Doi:10.26791/sarkiat.1511542

View : 56 | Download : 47

Publication Date : 2025-01-03

Article Type : Research Paper

Abstract :Emevî rejiminin benimsediği cebr ve ircâ ideolojisi, kendi iktidarlarına ilahî meşruluk sağlama dışında bir amaç taşımıyordu. Çünkü Allah, bu ailenin yönetici olacağına ezelde hükmetmişti. İnsanların canları ve malları üzerinde her tür tasarruf hakkı da bu aileye verilmişti. İnsanların talep ve iradeleriyle mevcut kararı değiştirme çabaları, ilahî yazgıda olası bir değişimi sağlayamazdı. Bu nedenle rejim, insanın fiillerinden sorumlu olduğunu ilan eden ve özgürlüğü savunan düşünürlere karşı sert ve acımasız bir tutum sergiledi. Kaderiyye adıyla muhalif kanat ise farklı farklı bölgelerde cebre karşılık insanları özgürlüğe çağırıyordu. Onlar, itaat ve biatin insanların ruhlarında kökleşmesine itiraz eden bir direniş başlatmıştı. Bütün insanlar, akıl ve iradeleriyle özgürce tercih ettikleri fiillerinden sorumluydu. Özellikle de yetki sahipleri kamusal yetki ve tasarruflarının hesabını vermeli, görevleriyle ilgili yasal haklarından vazgeçmeliydi. Çünkü kaderiyye mensupları, sorumluluk ve yasal müeyyidelere bağlılık noktasında adalet ve eşitliğin kader olduğuna inanıyordu. Bu doğrultuda makale, Müslümanların erken tarihinde karşıt iki eğilimin muhayyilesinde biçimlenen kader anlayışını, dinî ve sosyo-ahlakî tezahürleriyle gözler önüne sermeyi amaçlamaktadır. Bu da, insan doğası, teo-politik olgu ve nesnel değerler odağında iktidar ve muhalefetin kader olgusuna yaklaşımlarını gündeme getirmeyi önemli kılmaktadır. Bu itibarla makalede, tecrübî olgulardan hareketle elde edilen bulgular, fikir-olgu irtibatı içerisinde analiz edilecektir. Nihayetinde dinî içeriğiyle siyasileşen bir kavramın insanî tasarruflara meşrûiyet sağlama ve onları yasal zemine çekme ikileminde Müslümanların tarihine etkisi izlenecektir.
Keywords : Kelam, Kader, Cebr, İhtiyar, İktidar, Kaderî Muhalefet