İSYAN SÜRGÜNLERİ: ŞEYH UBEYDULLAH İSYANI SÜRECİNDE 132 ELİTİN SİVAS’A VE HALEB’E NEFYİ

Authors : Mehmet Rezan Ekinci

Pages : 1011-1035

Doi:10.26791/sarkiat.1539852

View : 60 | Download : 89

Publication Date : 2025-01-03

Article Type : Research Paper

Abstract :Osmanlı Devleti, Tanzimat’la birlikte Kürdlerin yaşadığı coğrafyada Ekrad, Yurtluk-Ocaklık ve Mîr-i aşiret idarelerini tasfiye etti. Ancak bu yapılardan doğan boşluk doldurulamadı ve aşiretlerin rekabet ettiği karmaşık bir ortam oluştu. Ayrıca Rusya ile yapılan 1853-56 ve 1877-78 savaşları Osmanlı Devleti’nin bölgedeki otoritesini sarstı ve var olan idari karmaşayı derinleştirdi. Yerel iktidarın odak noktası olan mîrliklerin tasfiyesini Nakşibendî ve Kadirî tarikatlarının yükselişi takip etti. Mevcut boşluğu yeni tip bir otorite olarak ruhanî liderler doldurmaya başladı. Dönem Rus ve İngiliz desteğini almış Ermeni ayrılıkçılığının canlandığı sıkıntılı bir evreydi. Şeyh Ubeydullah’ın yükselişi bu döneme tekabül eder. Şeyh, dinî liderliğini millî refleksle donattığı siyasi bir otoriteyle tahkim etti. Şeyh’in Şemdinli’de 220 Kürd aşiret reisini topladığı kongre, dış diplomatik kayıtlarında “Kürd Ligi/Kürd İttifakı” şeklinde lanse edildi. Ardından Şeyhin liderliğinde evvela İran’a ahiren Osmanlı idarelerine karşı çıkan milliyetçi başkaldırı, uluslararası alanda istediği desteği bulamadığı için bastırıldı ve Şeyh bölgeden uzaklaştırıldı. Şeyh’in kıyamı sürecinde Ermeni ve Kürd milliyetçi reflekslerle hassaslaşmış olan bölgeden çoğunluğu aşiret reisi, bey, şeyh, ağa ile bunların erkek kardeşleri ve oğullarının yanısıra muhtar, çavuş, tüccar, çiftçi gibi çeşitli ünvanlara da sahip 132 Kürd eliti Haleb’e ve Sivas’a sürüldü. Sürgün, “Kürdistan Serkomiseri Abidin Paşa”nın Anadolu Islahatı tedbirleri kapsamında yapıldı. Bu sürgünlerde Şeyh’in milli bilinci uyandıran başkaldırısının da payı oldu. Bürokraside sürgünlerin bölge yapısına uyumsuz olduğu tartışması yaşandı. Kürd beylerinden doğan boşluğu “Ermeni fesedeleri”nin doldurması ihtimali de tedirginlik sebebiydi. Bu esnada sürgünler firar etti; mesele soğutulmaya bırakıldı ve ardından Hamidiye adıyla revize edilen yeni aşiret politikaları uygulandı. Bu çalışma, tarihte ve hafızalarda unutulmuş isyan sürgünlerinin milli karakterini arşiv belgelerine dayalı olarak ortaya koymaktadır.
Keywords : Şeyh Ubeydullah, Kürd Ligi, aşiret, sürgün, ağa, bey, elit, Kürdistan Serkomiseri Abidin Paşa.