Gazzâlî’nin İhyâ’sında Hz. Ali’nin Tasavvufa Kaynaklık Eden Sözleri Üzerine Bir Değerlendirme

Authors : Muhammed Veysel Akkaya

Pages : 289-314

Doi:10.46231/sufiyye.1539404

View : 149 | Download : 138

Publication Date : 2024-12-31

Article Type : Research Paper

Abstract :Hazreti Ali İslâmî ilimlerin hemen her alanına, söylediği hikmetli sözleriyle kaynaklık eden büyük bir sahâbîdir. Tasavvuf ilminde de sûfîler, onu yollarının öncüsü olarak takdim ederler. Tasavvufun temelini oluşturan makamlar hakkında ilk tasnif yapanın Hazreti Ali olduğunu belirtirler. İmam Gazzâlî İhyâü Ulûmi’d-Dîn adlı eserinde incelediği konuların hemen hepsinde, Hazreti Ali\\\'nin sözlerine yer verip açıklamalar yaparak ilmî öncülüğünü ortaya koyar. İhyâ tasavvuf ilmi açısından diğer tasavvuf klasikleri ile karşılaştırıldığında Hz. Ali’nin sözlerine yer verme hususunda başta yer alır. Hz. Ali’nin tasavvuf ilmine mesnet olabilecek sözleri ile ilgili müstakil bir araştırmanın olmaması bizi tasavvuf klasikleri içerisinde sözlerinin en çok yer aldığı İhyâ bağlamında bir çalışma yapmaya sevk etmiştir. Bu makalede Hz. Ali\\\'nin İhyâ\\\'daki tasavvufa kaynaklık teşkil eden sözlerini Gazzâlî’nin hangi tasavvufî konularla irtibatlandırdığı ve nasıl değerlendirdiği incelenmiştir. Bu çalışmanın sûfîlerce Hz. Ali’nin tasavvuf ilminin öncüsü olduğu iddiasının ne derece ispatlanabilir olduğu açısından önemli olduğunu düşünüyoruz. Makalede Hz. Ali’nin tasavvuf ilmi ile ilgili sözlerinden Gazzâlî gibi diğer büyük mutasavvıfların ne kadar etkilendiklerine örneklik etmesi amaçlanmıştır. Çalışmada söylem analizi ve metin tahlili yöntemleri kullanılmıştır. Hz. Ali tasavvufta bilgi kaynağı olarak görülen bâtın ilmi hususunda kalbine işaret ederek orada bulunan ilimden bahsetmiş, Gazzâlî de bu ilmin ancak mücâhede ve amelle öğrenilebileceğini belirtmiştir. Kur’ân tilâvetinde Hz. Ali bâtınî okuyuş tarzı olarak tedebbüre dikkat çekmiş ve Kur’ân’ı fehmetmeye teşvik etmiştir. Gazzâlî Kur’ân tilâvetinde bâtınî şartları sayarken tefehhümden de bahsetmiştir. Fehmin öğrenmekle değil kalb ile keşfî olacağını belirtmiştir. Ayrıca fehmin hikmetle doğrudan ilişkisine değinmiştir. Hz. Ali’nin hikmetli sözlerinin bu kaynaktan geldiği anlaşılmaktadır. Makalede sonuç olarak Hz. Ali’nin tasavvufun temel konularından bâtın ilmi, nefs, kalp, zühd, sabır, üns, uzlet ve ihlas hakkında çok önemli görüşleri olduğu tespit edilmiştir. Hazreti Ali’nin bu sözleri onun tefsir, fıkıh ve hadis ilminde olduğu gibi tasavvuf ilminde de en başta gelen sahâbî olduğunu gözler önüne sermektedir.
Keywords : Tasavvuf, Hz. Ali, Gazzâlî, İlm-i Bâtın, Fehm, Kalp, Nefs, Zühd.