Gelenekselden Moderne Geçiş Sürecinde İsmaililik: Ağa Hanlar Dönemi

Authors : Muzaffer TAN, Ömer Faruk TEBER

Pages : 108-124

Doi:10.30622/tarr.1028530

View : 16 | Download : 10

Publication Date : 2021-12-31

Article Type : Research Paper

Abstract :İslam’ın Şii yorumlarından biri olarak İsmaililik, genel olarak İslam düşüncesinin şekillenmesinde, özel olarak bazı farklılılar arzeden itikadi ve fıkhi birtakım düşünce ekollerinin Sünnilik adı altında bir araya gelmesinde kayda değer bir role sahiptir. Bir anlamda Sünniliğinin konsolide olmasında dolaylı bir şekilde İsmaili öğretinin katkı sağladoğı söylenebilir. Bu durum bilhassa İsmaililiği temsil eden Fatımiler ile Sünniliğin müdafii Abbasiler arasındaki rekabetin etkisi altında şekillenmiştir. Bu dönüştürücü rolüne rağmen, İsmaililik karşıtı klasik reddiyeci literatürün etkisiyle yakın döneme kadar İslam âleminde akademik mahfillerde hakettiği yerini alamayan İsmaililik, çoğu zaman İslam insert ignore into journalissuearticles values(Sünnilik); karşıtı yıkıcı bir akım olarak gösterilmiştir. Bu durum 1900lü yıllarında Batıda birtakım çalışmalar ile değişmeye başlamış, İsmaililik kendi kaynakları üzerinden araştırmaya konu edilerek İslam düşüncesinde yerini almaya başlamıştır. Benzer durum yakın dönemde İslam âleminde de kısmen gözlenmektedir. İslam âleminin meşru liderlerinin Allah tarafından tayin edilmiş Ali soyundan imamlar olduğunu iddia eden İsmaililik Fatımi-Abbasi çekişmesi sürecinde Sünnilikle şiddetli bir mücadeleye girmiştir. Fatımi halifesi Müstansır’ın 487/1094 yılındaki ölümünden sonra Nizarilik ve Müstalilik olarak iki ana kola ayrılan İsmaililik, onbirinci asrın son çeyreğinden itibaren Alamut İsmaili Nizari devleti kanalıyla Selçuklularla rekabete girmiştir. Ancak bu İsmaili devletin Moğollarca 1256 yılında ortadan kaldırmasıyla İsmaililik gerek politik gerek entellektüel anlamda tarih sahnesinde geri planda kalmıştır. Uzun süre sessizlik dönemi yaşayan İsmaililik, Ağa Hanlar olarak bilinen İsmaili İmamlar döneminde politik ve sosyal anlamda tekrar canlanarak yeni bir aşamaya girmiştir. Bu makalede Nizari İsmaililiğin Ağa Hanlar döneminde sosyo-politik anlamda yeniden inşası üzerinde durulacaktır. Öncelikle Geleneksel bir Şii mezhebinden moden bir topluluğa geçişin parametreleri olarak Ağa Han Geliştirme Ağı insert ignore into journalissuearticles values(AKDN); ve buna bağlı alt kuruluşların faaliyetleri üzerinde durulacaktır. Nizarilerin ulus ötesi bir politik yapıya dönüşüm sürecinde İsmaili imamların rolü, modern-seküler bir çaba ile ilahi olarak tayin edildiğine inanılan Masum imam anlayış arasındaki ironik ilişki ele alınacak diğer hususlardır.
Keywords : Şiilik, İsmaililik, İmamet, Ağa Hanlar, AKDN, Modernleşme