Rivayet Tefsirlerinde Sahîh-i Buhârî’nin Kaynaklık Değeri

Authors : Saliha TÜRCAN

Pages : 1624-1647

Doi:10.30622/tarr.1019384

View : 11 | Download : 8

Publication Date : 2021-12-31

Article Type : Research Paper

Abstract :İlk dönem rivayet tefsirlerinde ayetlerin izahına ilişkin Hz. Peygamber, sahabe ve tâbiûndan gelen açıklamalar tefsirin temel malzemesini oluşturmuştur. Taberî ve İbn Ebî Hâtim’in tefsir rivayetlerini tedvin eden eserlerinden sonra rivayet tefsirlerinde istihdam edilen haber türünde belirgin bir farklılık görülmeye başlanmıştır. Dördüncü asırdan itibaren rivayet tefsiri geleneğine dahil olan tefsirlerde ayetleri izah amacıyla sebeb-i vürûdu Kur’ân tefsiri olmayan rivayetler de kullanılmıştır. Söz konusu rivayetlerin alındığı kaynaklar öncelikli olarak bu haberlerin derlendiği hadis eserleri olmuştur. Buhârî’nin el-Câmiu’s-sahîh adlı eseri temelde bir rivayetü’l-hadis eseridir. Bununla birlikte Sahîh, içerik olarak rivayetü’l-hadis eserinin sınırlarını aşan bir yapıya sahiptir. Onun bu özelliği, müellifin hadisleri naklederken kullandığı bab başlıkları ve altında zikrettiği hadislerin birbiriyle irtibatında ve tercemelerindeki izahlarında görülebilmektedir. Buhârî, “Kitâbü’t-tefsir” başlığıyla açtığı bölümde ayetlerle ilişkilendirerek naklettiği rivayetler ve tercemelerindeki izahlarla bir tefsir faaliyeti ortaya koymuştur. Bu yönleri ile Sahîh tefsir literatüründe özellikle rivayet tefsiri geleneğine dahil olan tefsirlere kaynaklık etme niteliğini haizdir. Nitekim müfessirler Sahîh’e kendisinden hadis aktardıkları bir kaynak olarak başvurmuşlar, zaman zaman Buhârî’nin rivayetleri ayetlerle ilişkilendirme biçimini de iktibas etmişlerdir. Müfessirlerin kaynak olarak Sahîh’e müracaat etmelerindeki bir diğer amaç da nakledilen rivayetlerin sıhhatini vurgulama düşüncesidir. Bahsedilen yönleriyle Sahîh’in tefsirlerde kaynak olarak kullanımı beşinci asrın ikinci yarısından itibaren belirginleşmiştir. İlerleyen dönemlerde Buhârî’nin ayetleri izaha ilişkin yaklaşımlarının aktarımı, bazı tefsirlerde daha da yoğun olarak gözlemlenmektedir. Buna ilaveten rivayetlerin sıhhatini teyit ve tespit noktasında Sahîh’e müracaat aynı zamanda muhaddis olan ve rivayet naklinde hadis usûlü kriterlerini dikkate alan müfessirlerin tefsirlerinde ön plandadır. Bu bağlamda İbn Kesîr’in Buhâri’ye müracaatı diğer bütün müfessirlerden daha yoğundur. İbn Kesir Buhârî’ye hem hadis naklinde hem de hadislerin sıhhatini teyid için sık sık baş vurmuştur. Bununla birlikte o, daha ziyade Buhârî’nin ayetleri izah yöntemini iktibas etmiştir.
Keywords : Rivayet Tefsirleri, Buhârî, el Câmiu\`s sahîh, Rivayet aktarımı, Ayetlerin rivayetlerle izahı