Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesine Göre 17. Yüzyılda Dinî Eğitim Kurumu Olarak Osmanlı Darülkurraları

Authors : Kasım KOCAMAN, Hayati SAKALLIOĞLU

Pages : 1447-1482

Doi:10.30622/tarr.1024230

View : 13 | Download : 6

Publication Date : 2021-12-31

Article Type : Research Paper

Abstract :Din eğitimi tarihi çalışmalarında Osmanlının 1700 yılından önceki dönemiyle ilgili çok fazla inceleme yapılmadığı ve ileri seviye Kur’an öğretim kurumları olan dârülkurralarla ilgili neredeyse hiçbir araştırmanın gerçekleştirilmediği ileri sürülmektedir. Evliya Çelebi yaklaşık elli yıl boyunca Osmanlı coğrafyasının dört bir tarafına seyahat etmiş, dünyanın en uzun ve en ayrıntılı seyahat kitabını kaleme almıştır. O, Seyahatname olarak tanınan bu eserinde Osmanlı coğrafyasındaki medrese, mektep, dârülhadis ve dârülkurra gibi dinî eğitim kurumlarıyla ilgili oldukça tatmin edici bilgiler aktarmış, çok ciddi gözlem ve değerlendirmelere yer vermiştir. Çalışmanın ana konusu olan Osmanlı dârülkurralarına dair Evliya Çelebi’nin verdiği malumatı daha da anlamlı hale getiren, kendisinin de bu kurumlarda ileri seviye Kur’an eğitimi almış bir iç paydaş olmasıdır. Makalede 17. yüzyıl Osmanlı dârülkurralarının fiziki yapısı, eğitimin mahiyeti, eğitim programları, okutulan kitaplar, hoca, öğrenci, finansman ile mezuniyet sınavları ve törenleri üzerinde durulmuştur. Bütün bunların öncesinde İslamî din eğitimi tarihinde dârülerkamdan Osmanlı dârülkurralarına kadar Kur’an öğretiminin tarihsel ve kurumsal gelişimi üzerinde durulmuştur. Seyahatname’deki bilgilerden de anlaşılacağı üzere Osmanlı dârülkurraları, Kur’an’ı yüzünden tecvidli okuma, hafızlık, tecvid ve kıraat ilimlerinin öğretildiği ileri seviye Kur’an eğitim merkezleridir. Adı geçen kurumlarda gerçekleştirilen eğitim faaliyetlerinin içeriğine bakıldığında yüzünden okuma, hafızlık, tecvid ve kıraat ilimlerinin programın temelini oluşturduğu görülmektedir. Evliya Çelebi, Kur’an okunan her mekânı dârülkurra olarak nitelendirdiği için müstakil dârülkurraların dışında, Kur’an öğretiminin gerçekleştirildiği cami ve mescitler ile medreseleri de dârülkurra kategorisinde zikretmiştir. Dârülkurraların her birinde aynı programının uygulandığını söylemek zordur. İlmi, ticari, sosyal, kültürel, pedagojik vb. nedenlerden ötürü farklı Kur’an öğrenme programları tatbik edilmiştir. Bazı yerleşim yerlerinde halkın hafızlığa ya da kıraat ilmine rağbet etmemesi veya öğrencilerin akademik ilgisizliği ve yetersizlikleri dârülkurralardaki eğitimin mahiyetini ve programlarını etkilemiştir. Ders kitabı olarak özellikle tecvid ve kıraat ilimlerinin öğretiminde ezberlemeyi kolaylaştıracağı düşüncesiyle genellikle manzum olarak yazılmış belli başlı temel eser niteliğindeki kitaplar okunmuştur. Ancak Kur’an’ın anlamına yönelik her herhangi bir faaliyetin eğitim sürecine dâhil edilmediği de anlaşılmaktadır. Çalışma nitel yönteminin bir türü olan doküman incelemesi tekniğiyle gerçekleştirilmiştir. Bu bağlamda birincil kaynak olarak Seyahatname baştan sonuna kadar okunmuş, ilgili bilgiler fişlenmiş, diğer yan kaynaklarla da konu bir bütün olarak sunulmaya çalışılmıştır. Araştırmada ulaşılan bulgulardan hareketle birtakım sonuçlara varılarak, bazı hususlar tartışılmıştır.
Keywords : Dini Eğitim, Darülkurralar, Kur\`an Eğitimi, Osmanlı, Evliya Çelebi, Seyahatname