Eşlikli Gazel Formunun Biçim Özellikleri ve Hâfız Kemâl’in Okuduğu Hüzzam Gazel’in Biçim Tahlîli

Authors : Gülçin YAHYA KAÇAR, Emre ERDOĞAN

Pages : 171-200

Doi:10.30622/tarr.1068699

View : 13 | Download : 9

Publication Date : 2022-03-23

Article Type : Research Paper

Abstract :Gazel, Türk mûsikîsinde sâzende ve hânendenin makāmın belli başlı kâidelerine bağlı kalarak uyum içerisinde icrâ ettikleri irticâlen yapılan, usûlsüz bir formdur. Özellikle XX. yüzyılın ilk yarısında mûsikî ortamlarının vazgeçilmez formlarından olan gazeller, yüzyılın son çeyreğiyle birlikte unutulmuştur. Çoğunlukla eşlikli olan gazel formunun en dikkat çeken özelliği tiz bölgelerde yapılan hançere harekelerinin lafızlarla işlenerek gazelhânın özgün müzik anlayışının nağmelerle vücûd bulmasıdır. Diğer önemli bir özelliği de eşlik eden icrâcının gazelhâna mihmandarlık insert ignore into journalissuearticles values(yol gösterici); yaparak birlikte oluşturdukları makam seyri ve form özelliğine âit biçim yapısıdır. Bu alanın önemli gazelhânları arasında Hâfız Sami, Hâfız Kemâl, Hâfız Burhan, Hâfız Yaşar ve birçok isim târihteki yerlerini almışlardır. Bu çalışmada, adı geçen gazelhânların eşlikli okuyuşlarında gazel formunu nasıl yapılandırdıklarının tesbîti üzerinde durulmuştur. Eşlik eden sâzende ve gazelhânın birlikte kurguladıkları makam yapısı, bölümler ve cümle taksîmatları da yukarıda adı verilen gazelhânların örnek gazellerinden hareketle incelenmiştir. Örnek olması bakımından Yorgo Bacanos’un eşliğinde Hâfız Kemâl’in okuduğu Hüzzam Gazel’in biçim yönünden tahlîli ayrıntılıca ele alınmıştır. Bu çalışmanın evrenini, Türk mûsikîsi sözlü formlarından gazel formu oluşturmaktadır. Çalışmanın iki örneklemi bulunmaktadır. Birinci örneklem gazel formunun genel özelliklerini belirlemek amacıyla raslantısal olarak seçilmiş, alanda usta icrâcı olarak kabul edilen gazelhânların icralarından üç adet gazel örneğidir. İkinci örneklem ise gazel formundan seçilmiş bir gazel örneğinin biçim özellikleri açısından nasıl tahlil edilmesi gerektiğini anlatmaya yönelik olarak seçilen Yorgo Bacanos eşliğinde Hâfız Kemâl’in okuduğu Hüzzam Gazel örneğidir. Çalışmanın problemini: “Eşlikli gazel formunun biçim özellikleri nasıldır?” ve “Yorgo Bacanos eşliğinde Hâfız Kemâl’in okuduğu Hüzzam Gazel’in biçim özellikleri nasıldır?” soruları oluşturmaktadır. Hüzzam Gazel araştırmacılar tarafından notaya alınmış, bölüm ve cümle yapıları, cümle dağılımları, lâfız yapıları ve biçim özelliklerine âit gösterim tablosu hazırlanmış ve alt problemler dâhilinde anlatılmıştır. Farklı gazelhânların eşlikli gazellerinden verilen örnekler tablolaştırılmış ve farklı biçim özellikleri ortaya konulmuştur. “Lafız”ların “terennüm”lerle karıştırılmaması gerektiğine vurgu yapılmıştır. Bu çalışma, gazel formunun tekrar hayata geçirilmesi ve tahlil edilmesi bakımından önemlidir. Nitel araştırma olup, betimsel tarama ve kaynak tarama modeli kullanılmıştır. Kaynak taraması yapılarak elde edilen veriler çalışmanın da temelini oluşturan “Gülçin Yahya Biçim Tahlîli” yöntemiyle tahlîl edilmiştir. Her gazelin kullanıldığı icrâ mekânına, amacına, içeriğine göre biçim özelliklerinin değiştiği, forma âit genel özelliklerinin olmasının yanı sıra gazelhâna bağlı cümle ve bölüm yapılarının olduğu, lafızların da bu özel kullanımlardan biri olarak icrâ edildiği sonuçlarına varılmıştır. Oluşturulan tabloların eşlikli gazellerin tesbîtinde ve tahlillerinde kullanılabilmesi üzerine öneride bulunulmuştur.
Keywords : Gazel, Gazelhân, Form, Hüzzam makamı, Hafız Kemal, Yorgo Bacanos