Bazı Tasavvufî Kavramlar ve Bu Kavramların İzahında İşârî Olarak Yorumlanan Âyetler: Sûfî Menâkıbnâmeleri Özelinde

Authors : Cüveyriye İLTUŞ

Pages : 171-186

Doi:10.30622/tarr.1215426

View : 13 | Download : 5

Publication Date : 2023-03-25

Article Type : Research Paper

Abstract :Toplumun sahip olduğu kültür, gelenek, sosyal yapının nesiller boyunca aktarımında, yazıldıkları dönemin panaroması niteliğinde olan menâkıbnâmeler önemli rol üstlenmektedirler. Sûfî menâkıbnâmelerinde tasavvufî anlayış, yaşayış ve düşünce yapıları ile ilgili bilgilerin yanında tasavvufî kavram ve konularla ilgili olarak sûfîlerin görüşleri de yer almaktadır. Tarîkatların ortaya çıkmasıyla birlikte menâkıbnâmelerde artış olduğu tespit edilmektedir. Bu mirasın, ilmî bir bilinçle incelenmesi, değerlendirilmesi ve analiz edilmesi önem arz etmektedir. Zühd hareketinin tasavvuf sürecine evrilmesi ve sonraki zamanlarda sûfîlerin kendi meşrep ve gönül dünyalarına uygun bir şekilde âyetleri idrak etme ve yorumlama yönünde çalışma ve gayretleri olmuştur. Sûfîler âyetler hakkında yaptıkları işârî yorumların muteber addedilebilmesi için bazı kriterler tespit etmişler ve bu çerçevede yapılan işârî yorumları muteber olarak kabul etmişlerdir. Onların bu tutumları, yorumda aşırıya gitmeyi ve İslâm Dini’nin iki ana kaynağı olan Kur’an ve Sünnet çizgisinden uzaklaşmayı bertaraf etmeye yöneliktir. Böylece Kur’an ve Sünnet merkezli, şer’î temelleri mevcut, zâhirî mânaya muhalif olmayan ve kendisini öncelemeyen yorumlara itibar edilmiştir. Bu çalışmanın amacı tasavvuf tarihi literatüründe önemli bir yere sahip olan menâkıbnâmeler özelinde, farklı tasavvufî meşrebe sahip olan sûfîlerin, tasavvuf ilminin muhteviyatını oluşturan kavram ve konular hakkındaki izahlarını ortaya koyarak karşılaştırma yapmak ve bu açıklamalar esnasında yer verdikleri âyetler hakkındaki işârî yorumlarını, zâhirî manalarına da yer vermek suretiyle incelemektir. Çalışma neticesinde, kavram ve konuların anlam alanı, seyr u sülûkle ilgili yöntemler hakkındaki görüşlerin mâhiyeti ortaya konulmuştur. Tasavvufî düşünce açısından önem arz eden konularda insert ignore into journalissuearticles values(nefis, kalp, muhabbetullah, zikir vb); işârî yorumların arttığı dikkat çekmektedir. Bu çalışmada nitel araştırma kapsamında belge tarama modeli, verilerin toplanmasında ise doküman incelemesi yöntemi kullanılmıştır.
Keywords : Tasavvuf, Sûfî, Menâkıbnâmeler, Tasavvufî Kavramlar, İşârî Yorum, Sufism, Sufi, Manākibnāmas, Mystic Concepts, Symbolic Interpretation