İslam Hukukunda Telif Yöntemi ve Türü Olarak İhtisar ve Muhtasarlar

Authors : Ali Öztürk

Pages : 1482-1501

Doi:10.30622/tarr.1239794

View : 68 | Download : 75

Publication Date : 2023-12-28

Article Type : Research Paper

Abstract :Bu makalede, İslami ilimlerde daha çok tedvinden sonra başlayan ihtisar faaliyeti ve bu faaliyet sonucunda ortaya çıkan muhtasar literatürü İslam hukuku özelinde ele alınmış; fıkhın ihtisarında icra edilen faaliyetler dikkate alınarak ihtisar ve muhtasara bir tanım getirilmeye çalışılmıştır. Sözlükte özetleme, bir şeyi kısaca ifade etme anlamına gelen; terim olaraksa nispet edildiği şeye göre farklı anlamlarda kullanılan ihtisar; telifle ilişkili olarak kullanıldığında ilmî bir faaliyeti ve telif yöntemini muhtasar ise bu faaliyet sonucu ortaya çıkan eserlerin genel niteliğini ifade etmektedir. Telif yöntemi olarak ihtisara değinen müellifler onu daha çok diğer iki telif yöntemi olan ıtnâb (itâle, tatvîl, bast) ve tevessutla ilişkilendirerek söz konusu kavramlara; bir konuyu genişçe, orta düzey ve özet bir şekilde ele alma şeklinde birbiri üzerinden bir anlam yüklemişlerdir. Literatürde farklı düzeyde eserlerin ortaya çıkışına bağlı olarak bu tür bir tanımlama bir vakıayı ifade etse de hem bütünü izah edici değildir hem de ihtisarın mahiyetiyle ilgili herhangi bir fikir vermemektedir. Fıkhın ihtisarı, belirli bir süreç içerisinde gerçekleşmiştir ve birçok ilmî faaliyeti ihtiva etmektedir. Bu sebeple söz konusu hususu dikkate alarak ihtisar ve muhtasarı tanımlanmanın daha isabetli olacağı düşünülmüştür. Yapılan incelemede ihtisarın, bazen belirli bir esere bağlı kalmadan bazen bir veya birkaç eser esas alınarak gerçekleştirildiği ancak bunun fıkhın ihtisarı açısından çok fazla bir önem arz etmediği; bu konuda asıl kıymete değer hususun, muhtasar eser kaleme alınırken icra edilen faaliyetlerin olduğu görülmüştür. Bunun sonucunda ihtisar ve muhtasarı; üslup, muhteva veya muhtasarların kaleme alınış şekli üzerinden tanımlamak yerine, ihtiva ettiği faaliyetleri dikkate alarak tanımlamanın daha kuşatıcı ve izah edici olacağı kanaatine varılmıştır.
Keywords : İhtisar, Muhtasar, Mütevessıt, Mebsût, Tevessut, Itnâb, Ikhtisar, Mukhtasar, Mutavassıt Intermediate level, mean, Mebsût Mabsut, Tawassut, Itnab