Âşık Şem’î’nin Şiirlerinde Konya

Authors : Melek Dikmen, Sevde Neslinur İyiyolbulan

Pages : 205-226

Doi:10.30622/tarr.1409146

View : 148 | Download : 93

Publication Date : 2024-06-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Âşıklık geleneği, İslamiyet öncesi Türk toplumunda önemli bir yer tutan Ozan-Baksı geleneğine dayanmaktadır. İslamiyet’in kabulü ve tarikatların ortaya çıkışıyla birlikte şekillenen bu gelenek, halkın dinî-tasavvufî duygularına tercüman olan âşıkların ortaya çıkmasına vesile olmuştur. Âşık tarzı şiir geleneği, 15. yüzyılın sonlarıyla 16. yüzyılın başlarında oluşmaya başlamış ve Anadolu coğrafyasında önemli bir yer edinmiştir. Bu şiir geleneğinin önemli temsilcilerinden biri de asıl adı Ahmed olan Âşık Şem‘î’dir. 18. yüzyıl sonlarıyla 19. yüzyıl başlarında Konya’da yaşamış olan Âşık Şem‘î, döneminin meşhur Ayakçı ve Türbe Kahvehanelerinin önemli isimlerinden biri olmuştur. Mevlânâ dergâhına yakın bir çevrede yetişen Âşık Şem‘î, Mevlevî kültüründen de derinlemesine etkilenmiş, bu durum zaman zaman şiirlerine de yansımıştır. Âşık Şem‘î, şiirlerini bir araya getirdiği Divanı’nda hece ölçüsünün yanında aruzla da manzumeler yazmıştır. Divan’daki şiirler, Şem‘î’nin yaşadığı dönemin Konya’sının kültürel ve toplumsal yapısını anlamak için önemli bir kaynak olarak değerlendirilebilir. Şair, Konya’nın havası, suyu, bağ ve bahçeleri gibi doğal güzelliklerini; döneminde cereyan eden sosyal ve siyasî olayları dikkat çekici bir şekilde anlatmaktadır. Şem’î, şiirlerinde Konya’yı “evliyâ merkezi ”, merkezde bulunan Mevlânâ dergâhını ise “Âşıkların Kâbe’si” olarak betimlerken Mevlânâ Celâleddin Rûmî’nin manevî himayesinde olduğunu vurgulamaktadır. Bunun yanında şair, Şems-i Tebrizî, Evhadüddîn Kirmânî, Sadreddin Konevî, Sahib Ata gibi şehre değer katmış şahsiyetlerden de Divanı’nda bahsetmektedir. Ayrıca Konya’nın yetiştirdiği tarihî şahsiyetlerden biri olan ve siyâsî olaylarda yer edinen Çarhacı Ali Paşa’ya da şiirlerinde yer vermektedir. Şairin Divanı’nda, Konya’nın sosyal ve siyâsî hayatında önemli bir yere sahip olan İbradılı Kadı Abdurrahman Paşa ile Candaroğlu Bekir Ağa (Koç Bekir ) arasındaki çekişmeli olayları ele alan müstakil üç şiir yer almaktadır. “Kadı Paşa Olayı” olarak bilinen ve Fazlı Necib’in tarihî romanına konu edilmiş olan hadise, Âşık Şem‘î’nin şiirlerinde detaylı bir şekilde anlatılmaktadır. Bekir Ağa’yı âdeta bir halk kahramanı olarak nitelendiren şair Şem‘î’nin, Kadı Abdurrahman Paşa’ya karşı duruşu anlatımlarında açıkça görülmektedir. Konya’nın tarihî ve sosyal yapısı, doğal güzellikleri, Sille ve Meram gibi mesire yerleri de şiirlerinde detaylı bir şekilde ele alınmaktadır. Şair, doğal güzelliklerden olan Meram’ı ve Meram bağlarını, Konya’nın cennete benzeyen bir mesire yeri olarak betimlemekte, her mevsimde ayrı bir güzellik taşıdığına da dikkat çekmektedir. Aynı şekilde, türkülerde yer edinen ve geçmişte Ortodoks Hristiyanlarının yaşadığı yer olan Sille de, Şem‘î’nin şiirlerinde önemli bir yer tutmaktadır. Âşık Şem‘î, “ zümre-i uşşâk ” olarak nitelendirdiği Sille’nin havasını, suyunu ve doğal güzelliklerini överken Sille’deki âşıklık geleneğine de vurgu yapmaktadır. Âşık Şem‘î şiirlerinde Konya’nın güzellerini ve pehlivanlarını da işlemekte, bu kültürün yaşadığı yerlere telmihte bulunmaktadır. Netice itibariyle Âşık Şem‘î’nin şiirleri, Konya\'nın tarihî ve kültürel zenginliğini yansıtırken, şairin yaşadığı dönemin sosyal ve siyasi olaylarına seyirci kalmadığının da göstergesi olmuştur. Âşık Şem‘î, şiirlerinde Konya\'yı çeşitli yönleriyle betimleyerek yaşadığı dönemin önemli olaylarını ve Konya\'nın kültürel mirasını geleceğe aktarmaktadır. Halkın etnik yapısı ve buna bağlı olarak farklı dinî mekânlar da şiirlerinde yer almaktadır. Bu bağlamda şairin eserleri, Konya’nın tarihî ve kültürel değerlerini anlamak için önemli bir kaynak teşkil etmektedir. Şair Şem‘î özelinde yapılan bu çalışma, edebî metinlerde yer alan bilgilerin zaman zaman şehirlerin özelliklerine veya siyasî süreçte meydana gelen olayların topluma yansımalarına dair tarihî vesika sayılabilecek malumat ihtiva ettiğini ortaya koymaktadır.
Keywords : Âşık Şemî, Kadı Paşa, Konya, Sille, Mevlana