Polatlı Bölgesı̇nde Yüzeylenen Paleojen Yaşlı Volkanı̇k Kayaçlarda Gözlenen Analsı̇mlerin Kökeni (Orta Anadolu, Ankara, Türkı̇ye) / Origin of Analcimes Observed in Paleogene Volcanic Rocks Outcropping in Polatli (Central Anatolia, Ankara, Turkey)

Authors : Güllü Deniz Külahcı, Elif Varol Muratçay, Abidin Temel

Pages : 85-106

Doi:10.25288/tjb.1567805

View : 60 | Download : 55

Publication Date : 2025-01-31

Article Type : Research Paper

Abstract :Polatlı bölgesindeki Paleojen (Eosen?) yaşlı olan, dom ve dayklar şeklinde yüzeylenen volkanik kayaçlar üzerinde yapılan mineralojik (mikroskopi, mikroprop, SEM, XRD, DTA-TG) ve jeokimyasal incelemeler, bu kayaçlarda bulunan analsim minerallerinin oluşum mekanizmasını ortaya koymuştur. İncelenen bazik karakterdeki bu kayaçlar içerisinde bulunan analsim mineralleri klinopiroksen ve feldispatlarla birlikte gözlenmiştir. Mineralojik incelemelerde analsim dışında sulu minerallerin eksikliği ve XRD, DTA-TG, mikroprop analizleri ve optik mikroskop gözlemleriyle ortaya konulan kalıntı lösit varlığı, analsimlerin lösitlerden iyon değişimi yoluyla oluştuğunu göstermektedir. Analsimlerin SEM görüntülerindeki pürüzlü, düzensiz, çatlaklı ve mikro gözenekli yüzeylere sahip olması da bu dönüşümün bir göstergesi olarak değerlendirilmiştir. Ayrıca, jeokimyasal analizler, bölgedeki volkanik kayaçların ilk oluşumları anında ultrapotasik karakterde olduğunu, silikaca doygun olmayan yüksek K2O içeriklerinin lösit minerallerini oluşturmak için elverişli olduğunu düşündürmektedir. Bu bulgular, Polatlı bölgesindeki volkanik kayaçların, Neotetisin kuzey kolunun kapanmasını takip eden çarpışma ve sonrası dönemindeki kıtasal riftleşme ve gerilme rejimi ile ilişkili volkanik aktiviteler sonucunda oluştuğunu işaret etmektedir. Gerçekleşen bu dalma-batma sürecinde mantoya eklenen yüksek K içeriğine sahip kıtasal bileşenlerin kısmi ergimesi ile K’ca zenginleşen ve homojen olmayan manto kaynağından, ilk aşamada ultrapotasik özellik taşıyan ve sınırlı alanda yüzeylenen Polatlı volkanik kayaçları oluşmuştur. Bu çalışma ile ise, bahsi geçen volkanik kayaçlarda gözlenen analsim minerallerinin, magmatik süreçlerin erken evrelerinde birincil olarak kristalleşen lösitlerden, postmagmatik süreçlerle iyon değişimi yoluyla oluştuğu ortaya konulmuştur.
Keywords : Polatlı, lösit, iyon değişimi, Analsim, ultrapotasik, volkanizma