Osmanlı Para Vakfı Tartışmalarında Müellifi Meçhul Bir Risale

Authors : Mahmut Salih Eser

Pages : 77-115

Doi:10.59536/buiifd.1427575

View : 267 | Download : 92

Publication Date : 2024-06-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Osmanlı dönemi hem bu dönemde ortaya çıkan yeni meseleler hem de Osmanlı ulemasının bunlara getirdiği farklı fıkhî yaklaşımlar ve çözümler hasebiyle fıkıh ve fıkıh tarihi araştırmaları için önemli bir dönemi temsil etmektedir. Osmanlı hukuk düşüncesinin canlılık, derinlik ve çeşitliliğiyle tezahür ettiği tartışmalardan birisi de 16. yüzyılda para vakfının geçerliliği (sıhhat) ve bağlayıcılığı (lüzum) hakkında cereyan eden tartışmalardır. Bu çerçevede İbn Kemâl, Çivizâde, Fenârizâde, Sofyalı Bâlî, Ebussuûd, Birgivî gibi dönemin pek çok önemli isminin lehte veya aleyhte yazdığı metinler, verdiği fetvalar ve sultanın tercihini koyan hükm-i şerîfler büyük oranda çağdaş araştırmacılar tarafından ele alınmış, yayımlanmış ve çeşitli çalışmalarda değerlendirilmiştir. Bu çalışma bu konuda yazılmış ve görebildiğimiz kadarıyla henüz kendisine atıfta bulunulmamış olan müellifi meçhul Türkçe bir risalenin incelenmesi ve tespit edilebilen tek nüshasının hafif transkripsiyon yöntemi kullanılarak neşredilmesi yoluyla literatüre katkı sunmayı hedeflemektedir. Para vakfının sıhhatine ve bağlayıcılığına karşı çıkan risalede müellif ile telif yeri ve tarihine ilişkin bilgiler kaydedilmediği için öncelikle bu hususlara dair değerlendirmeler ve ihtimaller ortaya konulacaktır. Bu bağlamda temel özelliklerinden, kapsamından ve öncelikli muhataplarından hareketle, risalenin kim tarafından ve tartışmaların hangi aşamasında kaleme alındığı, kazaskerliği döneminde para vakfının yasaklanmasını sağlayan Çivizâde’ye veya ilmiyeden ona yakın bir isme isnat edilip edilemeyeceği, para vakfı tartışmalarına İstanbul ve Rumeli dışından bir katkı olarak görülüp görülemeyeceği gibi sorulara cevap aranacaktır. Risalede büyük oranda Osmanlı ilim çevrelerinde yaygın olan şerhli tercüme usulünü takip eden müellif, bu hususta Hanefî mezhebinin otorite eserlerinden el-Hidâye’yi esas almış, kendi değerlendirmelerine ise daha ziyade risalesinin son kısmında yer vermiştir. Para vakfı tartışmalarında ortaya konan metinler arasında, başlığında “lüzûm” geçen tek metin olan risalenin içeriğinde de bağlayıcılık konusu öne çıkmaktadır ve özellikle Züfer’e isnat edilen görüş hakkındaki itirazlar dile getirilmektedir. Müellif söz konusu görüşü Züfer’e aidiyeti açısından değil onun vakıf konusundaki genel yaklaşımı çerçevesinde değerlendirmekte ve bu görüşün para vakfı için geçerli ve yeterli bir dayanak olamayacağı sonucuna varmaktadır. Bu makalede, müellifi bilinmeyen risalede dile getirilen itirazlar para vakfı tartışmaları bağlamında ele alınacak ve ilmi çevrelerde karşılık bulup bulmadığı değerlendirilecektir.
Keywords : İslam hukuku, Hanefî fıkhı, Osmanlı hukuk düşüncesi, vakıf hukuku, para vakfı, Çivizâde