CASH WAQFS AND THEIR ACCOUNTING APPLICATIONS AT THE END OF THE 18th CENTURY IN THE OTTOMAN EMPIRE

Authors : Dilek DEMİRHAN, Türker SUSMUŞ, Seçkin GÖNEN

Pages : 101-124

View : 379 | Download : 1136

Publication Date : 2012-07-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Osmanlı İmparatorluğu’nda devletçilik anlayışı hakimdir ve özel kesim gelişememiştir. Bu durum, özel kesimin zenginliğinin kamusal alanda sosyal amaçlı olarak kullanımı zorunluluğunu ortaya çıkarmıştır. Bu ihtiyacın karşılanması için de vakıf kurumunun oluşturulduğu gözlenmektedir. Özel kesim gelişemediğinden işletmeler küçük boyutta kalmıştır ve bu küçük işletmelerin finansman ihtiyaçlarının karşılanabilmesi için de vakıf sistemi içinde para vakıfları ortaya çıkmıştır. İslami anlayış faizi haram kıldığından para vakıflarına, faiz gelirlerinin sosyal amaçlarda kullanılması koşulu ile XVI. yüzyılda izin verildiği gözlenmektedir. Bu bildirinin inceleme yüzyılı olan XVIII. yüzyılın sonlarında beş yüz dolayında para vakfının Osmanlı ekonomisi içinde yer aldığı anlaşılmaktadır. Yani para vakıfları uygulamaları, Osmanlı vakıf düzeni içinde hızlı bir gelişme göstermiş ve kredileri ile Osmanlı ekonomisine destek olmuştur. Faiz oranlarının belirli seviyenin üzerine çıkamaması, faiz gelirlerinin sosyal amaçlar için kullanılma zorunluluğu gibi nedenler para vakıflarının hem kuruluş prosedürünün önemini ve hem de faaliyetlerinin denetlenmesi zorunluluğunu öne çıkarmıştır. Bunlardan ilk sorunun, yani kuruluş prosedürü konusunun, vakıf kuruluş belgesinin insert ignore into journalissuearticles values(vakfiye); hazırlanması ve tescilinin hukuki bir düzen içinde yapılması ile çözüldüğü gözlenmektedir; para vakfı faaliyetlerinin izlenmesi ve denetlenmesi konusunun ise, muhasebe uygulamalarından yararlanılarak çözülebildiği görülmektedir. Osmanlı’da bilinen muhasebe yöntemi, merdiven yöntemi denilen, devlet muhasebesi için kullanılan bir yöntemdir. Vakıfların muhasebesinde de bu yöntemden yararlanılmıştır. Ancak, para vakıflarının muhasebe ihtiyacı, devlet muhasebesinden farklıdır ve daha çok bir finans kurumu muhasebesine ihtiyaç duyulmaktadır. Ama Osmanlı muhasebecileri merdiven yöntemi dışında bir muhasebe yöntemi bilmedikleri için, para vakıflarında da merdiven yönteminden yararlanmak zorunluluğu ortaya çıkmıştır. Nitekim merdiven yönteminden bu vakıfların muhasebelerinde asırlar boyu yararlanılmıştır. Ama bu yararlanma, kimi zaman yöntemin ilkelerinden taviz verilerek, kimi zaman da muhasebe uygulamalarında ayrıntılara fazla girilmeyerek gerçekleştirilebilmiştir. Esasen bu bildirinin zaman boyutunu oluşturan XVIII. yüzyıl sonları, merdiven yönteminin artan ihtiyaçları karşılamada giderek zorlandığı bir zaman dilimi özelliğini taşımaktadır. Nitekim, 1839 yılında ilan edilen Tanzimat Fermanı ile Osmanlı kurumlarında çağdaşlaşma süreci başlayınca, yeni bir muhasebe yöntemi arayışlarının önem kazanmaya başladığı ve XIX. yüzyılın ikinci yarısında insert ignore into journalissuearticles values(1879); merdiven yönteminin bırakılarak çift yanlı kayıt yöntemine geçildiği gözlenmektedir.
Keywords : Osmanlıda Vakıf Düzeni, Para Vakıfları, Merdiven Yöntemi