Yörüklerde Müzik ve Boğaz Çalma

Authors : Levent ERGUN

Pages : 39-53

Doi:10.17484/yedi.1182199

View : 10 | Download : 9

Publication Date : 2023-01-27

Article Type : Research Paper

Abstract :Yörükler bugün ağırlıklı olarak Anadolu’nun Güneybatı bölgesinde yerleşik olarak yaşam sürmektedir. Osmanlı İmparatorluğu döneminde geleneksel yaşam biçimleri olan göçebe hayvancılık yaparak yaşayan Yörüklerin uygulanan iskân politikaları ve ekonomik koşullar yüzünden giderek yerleşik yaşama geçtikleri ancak bazı toplulukların göçebe ve yarı göçebe yaşam tarzını sürdürdükleri görülür. Günümüzde Yörüklerin neredeyse tamamı yerleşik olarak yaşamakla birlikte oldukça az sayıdaki Yörük yarı göçebe ve göçebe olarak hayvancılık yapmaktadır. Yörüklerin, toplumsal örgütlenme biçimleri dünya üzerindeki diğer pastoral yaşam süren topluluklara benzer biçimde aşiretler ve soy grupları biçiminde düzenlenir. Bununla birlikte kendilerini tanımlamada üyesi oldukları aşiret, oba ya da soy grubunu özellikle vurgularlar. Göçebe yaşam ve hayvancılığın etkileri Yörük müziğinde de kendini gösterir. Yörüklerin kullandığı kaval, düdük, sipsi, kemane ve üç telli gibi çalgılar küçük, hafif ve kolay taşınabilirdir ve söz konusu çalgılarla icra edilen repertuvarları da yine yaşam biçimleri ve hayvancılığa uygunluk gösterir. Sözgelimi yayık soğudan, çömlek kırdıran ve Karakoyun efsanesi gibi bu yaşama ilişkin öyküleri bulunan parçalar bunlar arasında sayılabilir. Erkek koyun çobanları hayvanlara ilişkin bir repertuvarı genellikle kaval ve düdük gibi üfleme çalgılarla hayvanların yakınında seslendirir. Genç kız ve kadınlar tarafından farklı bağlamlarda icra edilen vokal boğaz çalma pratiğinde seslendirenin bağlı olduğu aşiret, soy grubu ve obayı temsil eden tek bir ezgi söz konusudur. Aynı topluluk içinde değişik sözlerle seslendirilen ve farklı havalar olarak algılanan parçalar yine topluluğa ait aynı ezgi ile seslendirilir. Bazı parçaların sözleri bir başka Yörük topluğu tarafından olduğu gibi kullanılabilir ancak ezgi kendilerine ait olan boğaz ezgisidir. Yani boğaz çalma pratiğinin görüldüğü her topluluğun kendine özgü bir ezgisi vardır. Bu durum Yörüklerin kendilerini tanımlamada öne çıkardıkları etnik kimliği vurgulamanın müziksel bir yoludur. Bu makale 1995-2002 yılları arasında Antalya, Isparta, Burdur, Mersin, Adana, Konya, Karaman, Denizli, Manisa, İzmir ve Sakarya’da Yörüklerle yapılan alan çalışmasında gözlem ve görüşme yoluyla elde edilen verilere dayanır.
Keywords : Yörükler, göçebe yaşam, Yörük müziği, boğaz çalma