“Of a Piece with Their Habitations”: Phanariots and Their Houses on the Phanar Waterfront

Authors : Namık ERKAL, Firuzan Melike SÜMERTAŞ

Pages : 7-44

View : 7 | Download : 5

Publication Date : 2022-12-31

Article Type : Research Paper

Abstract :Bu makale Osmanlı İstanbulu’nun önemli Rum mahallelerinden Fener’in sur dışı Haliç sahilinde yer alan erken modern yalı evlerini konu alır. Evleri kendi bağlamları içinde, ortaya çıkışları ve dönüşümlerine odaklanarak, derinlemesine okumayı hedefler. Çalışmanın bel kemiğini Haliç’in Fener kıyılarındaki sahil yerleşiminin, on altıncı yüzyılda balıkçı evlerinden, “uzun” on sekizinci yüzyılda Ortodoks-Hıristiyan cemaatinin önce ticaret eliti, ardından Eflak ve Boğdan’ın boyar ve hospodarları olarak yükselen ve mahalleye referansla Fenerliler olarak adlandırılan seçkinlerinin konaklarına dönüşmesi oluşturur. Rum-Ortodoks Patrikhanesi’nin Fener’e taşınmasının, mahallenin ve özellikle su kıyısının ortaya çıkması ve dönüşmesindeki merkezi rolü de vurgulanmaktadır. Fenerli Beylerin evlerinin mevcut ve gelişmekte olan ikincil literatürün yanı sıra döneme ait görgü tanıklıkları ve kaynakların yakından incelenmesiyle ortaya çıkarılan biçimsel yönlerine özel bir vurgu yapılır. Yazının temel savı on dokuzuncu yüzyılda Fener evleri mimarlık tarihi kanonuna alınırken, bunun kârgir kısımları üzerinden natamam bir temsil olduğu ve ahşap yarısını dışarıda bıraktığıdır. Yığma taş ve ahşap bölümlere sahip evlerin iki parçalı şeması, malzemeleri, işlevleri, parsel düzeni ve Haliç de dâhil olmak üzere yakın kentsel bağlamla ilişkileri değerlendirilir. Bu evler, biçimsel ve kentsel yönlerinin yanı sıra, görgü tanıklıklarından izlenebilecek bir olgu olarak, Fenerlilerin görünmeyen evleri olarak kavramsallaştırılmıştır. Fener’in söylenegelen “gözden düşüşü” ve hem İstanbul’da hem de Yunanistan’da, Fener’in uzak Rum geçmişinin nostaljik nesnesine dönüşmesi de bu makalenin araştırma odağının önemli bir bölümünü oluşturur.
Keywords : Fener, Haliç, Fenerliler, Osmanlı Rumları, Erken Modern Konut Dokusu