“ETKİLENME ENDİŞESİ” ÇERÇEVESİNDE HÂFIZ - FUZÛLÎ KARŞILAŞTIRMASI

Authors : Veysel ELKATMIŞ

Pages : 190-218

View : 16 | Download : 12

Publication Date : 2018-12-31

Article Type : Other Papers

Abstract :Modern Amerikan şiir eleştirmenlerinden Harold Bloom’un “Etkilenme Endişesi” isimli kitabıyla şiire farklı bir bakış açısı getirdiği teori, birbirlerinden etkilenen şairler arasındaki ilişkiyi farklı boyutlarda inceleme imkânı sunmaktadır. Bu şiir teorisi, halef-selef şairler arasındaki Ödipal İlişki (Oidipus Kompleksi) üzerine kurulmuştur. Bloom’a göre bir şair yetişirken başka bir şairden etkilenmekte, isimlerini antik dönemden aldığı Clinamen, Tessera, Kenosis, Daimonikleşme, Askesis ve Apophrades olarak adlandırdığı altı aşamadan geçmektedir. Bu teoride, halef, Freud’un Ödipal Kompleksi’ndeki çocuğa karşılık gelmekte, selef, kompleksteki babaya ve şiirin malzemesi, mecazlar, imgeler, mazmunlar vs. ise kompleksteki anneye yani kıskanılan ögeye karşılık gelmektedir. Bloom’un revizyonlarında Clinamen olarak adlandırdığı aşama, Ödipal Kompleks’teki babaya öykünmeye, Tessera aşaması babanın otoritesini reddetmeye, Kenosis aşaması, babayı bastırmaya, Daimonikleşme aşaması, babaya karşı kendisini daha güçlü olarak görmeye, Askesis aşaması babayla çekişme ve bu çekişme sonunda kişinin kendi kişiliğini oluşturmaya, Apophrades aşaması babayı yüceltmeye karşılık gelmektedir. Klasik Türk edebiyatı ürünleri incelendiğinde, edebiyatımızın beslendiği kaynakların başında İran Edebiyatı’nın geldiği görülmekte, şairlerimizin genç şairlikleri döneminde, İran Edebiyatı’nın büyük ustalarından büyük ölçüde etkilendikleri anlaşılmaktadır. Türk Edebiyatı’nın önde gelen isimlerinden olan Fuzûlî de İran Edebiyatı’nın büyük gazel üstadı Hâfız’dan etkilenmiş fakat ardından kendi sanat anlayışı çerçevesinde Türkçe şiirin en güzel örneklerini sunmuştur. Bu bağlamda Harold Bloom’un “Etkilenme Endişesi” adlı kitabından hareketle, Fuzûlî, Hâfız’ı kendi selefi olarak görmüş, Hâfız’ın etkisiyle kendi şiirlerini oluşturmuş, daha sonra kendi kimliğiyle şiirlerine apayrı ve yepyeni bir soluk getirmiştir. Bu çalışmada Bloom’un “Etkilenme Endişesi” adlı eserinde ortaya koyduğu altı revizyondan hareketle Fuzûlî ve Hâfız, halef-selef ilişkisi çerçevesinde ele alınarak karşılaştırılmış ve Fuzûlî’deki Hâfız etkisi “Etkilenme Endişesi” teorisi odak alınarak incelenmiştir.
Keywords : Fuzûlî, Hâfız, Harold Bloom, Halef, Selef, Etkilenme Endişesi, Oedipus Kompleksi