ABBASİLERİN İLK YÜZYILINDA “MEVALİ”

Authors : Mehmet Nadir ÖZDEMİR

Pages : 281-306

Doi:10.33460/beuifd.632769

View : 17 | Download : 9

Publication Date : 2019-12-15

Article Type : Research Paper

Abstract :Bu çalışmada Emevilerden Abbasilere geçen dönemden itibaren mevalinin yönetim kademelerinde ve toplumdaki statüsü üzerinde durulmaktadır. Gerçekleştirdikleri fetihlerle geniş bir coğrafya bırakan Emevilerin coğrafi, nisbeten siyasî mirası üzerinde kurulan Abbasi hilafeti kendi yönetim paradigmasını oluştururken ihtilali destekleyen millet ve kabilelere öncelik vermeyi tercih etmiştir. Arapların da destek verdikleri Abbasi ihtilalinin ardından gelişen şartlar ve tercihler Arapların ikinci planda kalmalarına sebep oldu. Güçlenen Horasanlılar ve mevali geçmiş mağduriyetlerinin de etkisiyle şuubiyye hareketini başlattılar. Siyasî, kültürel yönleri belirgin bir anlayış olan bu hareket Müslüman dünyanın parçalanmasında etkili unsurlardan biri oldu. Saray hayatında halifenin yakınında yer tutan mevali, elde ettikleri mevkilerle iyice güçlendiler. Bunların bir kısmı Emeviler döneminde mevali olarak nitelendirilen insanlardı. Diğer bir kısmı da kölelerdi. Bu dönemde ise valilik ve mütercimlik yaptılar. Sarayda ve haremde köle/cariyelere rastlanır. Saray hayatında ümmü veled olan kadınların etkinliğinin de bu dönemde kendisinden söz ettirdiği söylenebilir. Abbasiler döneminde Arapların rolü, bütün alanlarda olduğu gibi orduda da azaldı. Onlar durdurulamayacak bir gelişmeyi hızlandırmışlardı. Abbasi ihtilalinin zafere ulaşmasında başlıca etken olan ordu Horasanlıydı. Askerlik hayatında ise belirleyici rol oynadılar. Mevaliden oluşan hassa ordusunda Türkler etkin oldular. Hatta bu dönemde mevalinin Türklerden oluştuğu söylense yanlış olmaz. Halifeler özellikle garnizon şehirlerde barındırmak üzere bir ordu kurmaya başlayınca, bunun doğal sonucu olarak kentlere doğru bir mevali akını başladı. Toplumun değişim yaşadığı ve toplum katmanları arasında hızlı geçişlerin olduğu, yönetimin dayandığı esasların değiştiği bu dönemde Emevilerin bıraktığı devlet, toplum ve askeri düzenin ne şekilde değiştiği de bu çalışmada ortaya konulmuştur. İslâm medeniyetinin teşekkül devrinin son büyük devleti sayılan Abbasilerin ilk yüzyılında mevali kavramının kazandığı önem hilafet iddiasının da çöküşünün habercisiydi. Çünkü soya dayalı iddia artık mevalinin etkinliği ile gittikçe zayıflayacak, merkezi yönetim gerilerken çevredeki unsurlar güçlenecekti.
Keywords : Abbasiler, Mevali, Araplar, Türkler