Mümkün Âlemlerin En Mükemmeli ve Semhûdî'nin Gazzâlî Savunması

Authors : Azer ABDURRAHMAN

Pages : 307-332

Doi:10.33460/beuifd.633503

View : 17 | Download : 11

Publication Date : 2019-12-15

Article Type : Research Paper

Abstract :Gazzâlî’nin, “mevcut evrenden daha mükemmelini yaratmak imkân dâhilinde değildir” şeklinde ifade ettiği âlemin mükemmelliği ile ilgili düşüncesi, kendisi henüz hayattayken büyük tartışmaların ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Gazzâlî ile bu konuda aynı görüşleri paylaşan Semhûdî de onu takip ederek, içerisinde belli bir amaca yönelik kötülükler ve iyilikleri aynı anda barındıran bu âlemin, mümkün âlemler içerisinden seçilen en mükemmel âlem olduğu görüşünü savunur. Ona göre âlemin en mükemmel şekilde yaratılması, Allah’ın hür seçiminin ve mutlak iradesinin bir sonucu olarak ve hikmetinin gerektirdiği en mükemmel oluş şeklinde tezahür eder. Allah’ın hikmeti iradesi ve kudretinin sınırsız olanı sınırlı yapabileceğini söyleyen Semhûdî, Allah için her zaman daha mükemmelini yaratmanın imkân dahilinde olmasına rağmen bir fert için en mükemmellik vasfının seçilmesi, seçilenin o an için en mükemmel olduğu ve onun Allah tarafından sınırlandırıldığı anlamına geldiğini savunur. Aynı zamanda âlemin, aklın algıladığı itibarî kavram olan en mükemmellik ile vasıflanması, onun bu özelliğinin tüm zamanlar için sabit kalarak değişmez olduğu anlamına gelmemekte, mükemmel olarak var olan her şey, ilâhî hikmet böyle gerektirdiği için kendi zamanına göre en harika olarak yaratılmaktadır. Sonuç olarak içinde bulunduğumuz âlemin imkân dahilinde en mükemmel olması tartışılmaz bir gerçektir. Bu çalışmadaki ana kaygımız, Gazzâlî’nin, tartışmalara vesile olan âlemin mükemmelliğine dair temel düşüncesi üzerine İbnü’l-Müneyyir’in ileri sürdüğü eleştirileri ve bu eleştirilere Semhûdî’nin verdiği cevapları ana hatlarıyla ortaya koymaktır. 
Keywords : Kelâm, Gazzâlî, İbnül Müneyyir, Semhûdî, teodise kötülük problemi, mümkün âlemlerin en mükemmeli, hikmet, adâlet, irade, kudret, imkân, cömertlik