ELBİSE-İ OSMANİYE: 1873 VİYANA ULUSLARARASI SERGİSİ’NDE BİR YARATICI ENDÜSTRİ ÖRNEĞİ

Authors : Mehmet Emin KAHRAMAN, İsmail Erim GÜLAÇTI, İsmail Erim GÜLAÇTI

Pages : 20-42

Doi:10.14514/BYK.m.21478082.2016.4/2.20-42

View : 19 | Download : 8

Publication Date : 2016-12-01

Article Type : Other Papers

Abstract :15., 16., 17. ve 18. Yüzyıllar boyunca yaşanan Coğrafi Keşifler, Rönesans, Reform ve devrimlerle dönüşen Batı dünyasının 19. Yüzyılda gerçekleştirdiği Sanayi Devrimi ile ortaya çıkan uluslararası sanayi fuarları, Batı’nın yeni tek dünya olarak gördüğü düzenin tanıtıldığı bir platform olmuştur. Ekonomi, siyaset bilimi, sanat ve tasarım gibi farklı disiplinler tarafından araştırılabilecek birçok simge ve olguyla dolu olan bu fuarların büyük çoğunluğunda yer alan Osmanlı Devleti’nin katılımı Batı’daki gibi gelişmiş sanayiye sahip bir devlet olmamasından kaynaklanan sebeplerle farklı biçimde değerlendirilmelidir. Batı devletlerinin sanayi alanındaki ilerlemelerinin ve birbirleriyle olan güç mücadelelerinin açık bir şekilde okunabildiği bir vitrin olan 19. Yüzyıl sanayi fuarları, Osmanlı Devleti için kendi tarım, sanayi ve zanaat ürünlerini sergilemekten çok, kendisini, topraklarının büyük kısmını kaybetse de büyük bir Batı devleti gibi gösterme, İslam dünyası içindeki egemen konumunu vurgulama, 1839 Tanzimat Fermanı ile yoğunlaşan Batılılaşma gayretlerinde gerçekleştirdiği atılımları ve modernleşmeyi sergileme, bu kapsamda 19. Yüzyıl boyunca süren Batılı kimlik arayışı ve imaj yönetimi çabalarının bir uzantısı ve Batılı devletlerin siyasi ve ekonomik desteğini sağlama platformu olmuştur. 1873 Viyana Uluslararası Sergisi de 19. Yüzyıl Avrupa’sında yeniden şekillenen politik, ekonomik ve kültürel fay hatlarının belirdiği önemli bir fuar ve Osmanlı Devleti’nin yukarıda bahsedilen amacına hizmet eden çok önemli bir sergidir. 1870 Fransa-Almanya savaşından sonra yeniden şekillenen Avrupa’daki güç dengesinde Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nun, gücünü göstermek için önemli bir fırsat olarak gördüğü bu sergi, aynı zamanda da Viyana’nın Avrupa ve doğu devletleri arasında diplomatik ve ekonomik yönden bir köprü olabileceğini kanıtlama planı olmuştur. İçerik ve yöntem olarak Osmanlı Devleti’nin daha önceki uluslararası sergilere gönderdiği çalışma ve ürünlerden farklı olan Elbise-i Osmaniye ise Batı’nın genelde Doğu, özelde de Osmanlı Devleti hakkındaki olumsuz, aynılaştırıcı ve ötekileştirici Oryantalist bakışına yine Batı’nın bir icadı olan fotoğraf ile yapılan bilinçli, eleştirel ve pragmatik bir karşı çıkıştır. 19. Yüzyıl Batı evreninin ve özellikle Avrupa kamuoyunun, topraklarına çeşitli nedenlerle seyahat eden Batılı turist ve araştırmacıların çektiği Oryantalist fotoğraflardan gözlemlediği Osmanlı Devleti de fotoğrafın propaganda gücünü ilk kez Elbise-i Osmaniye albümü ile Batılı kamuoyuna uluslararası bir sanayi fuarında kültürel ve politik bir mesaj vererek kullanmıştır. Metinlerinin yazımını ve kitap tasarımını Osman Hamdi Bey ile Marie de Launay’ın yaptığı, fotoğraflarını Pascal Sébah’ın çektiği Elbise-i Osmaniye, 19. Yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı Devleti’ni oluşturan halkların çok ayrıntılı bir panoramasını sunan tarihi ve toplumsal değeri çok yüksek bir kıyafet albümüdür. Bu çalışmada yukarıda sözü edilen Oryantalist bakışa karşı tavizsiz bir itiraz niteliğinde olan Elbise-i Osmaniye’deki fotoğraflardan ve bu fotoğrafların açıklayıcı metinlerinden örnekler verilmiştir. Böylece bu fotoğrafların konusu olan kişiler, kullanılan kompozisyon tekniği ve fotoğrafları Batılı kamuoyuna daha iyi anlatabilmek için albüme eklenen metinlerin bu fotoğrafları, 19. Yüzyıl’ın jeopolitik bağlamı içinde nasıl tamamladığı ve bu etkileşimin Osmanlı Devleti’nin propagandasını yapmayı planladığı ideolojiye nasıl hizmet ettiği tartışılmıştır. Osmanlı Devleti’nin 19. Yüzyıl’ın çığır açan buluşlarından biri olan fotoğrafın görsel iletişim ve propaganda gücünün farkına vardığının en net göstergelerinden biri olan Elbise-i Osmaniye bu yönüyle bir ilktir. Ayrıca Osmanlı Devleti’nin 19. Yüzyılda içinde bulunduğu ekonomik ve politik sorunlara bir görsel anlatı aracı olarak fotoğrafı kullanıp ürettiği bir savunma stratejisi olması bakımından da yaratıcı bir endüstriyel çözümdür
Keywords : Elbise, Endüstri, Osmanlı Devleti, Sergi