Mantık ve Nahiv İlimlerinin Analojisini Kuran Filozof: Fârâbî

Authors : Ali SEVDİ

Pages : 57-71

Doi:10.34085/buifd.988608

View : 9 | Download : 6

Publication Date : 2021-12-25

Article Type : Research Paper

Abstract :Antik Yunan dönemine ait eserlerin Arapçaya tercüme edilmesiyle birlikte ortak noktaları olmasının yanı sıra aslında iki farklı disiplin olan mantık ve nahiv ilimlerinden hangisinin daha üstün olduğu tartışmalarının baş gösterdiğine şahit olunmaktadır. Bu tartışmalar, mantık ile nahivin teorik yapısına ilişkin önemli görüşlerin doğmasına yol açmıştır. Fakat bu konuda uzlaştırıcı bir rol oynayan onuncu yüzyıl İslam filozofu Ebû Nasr Fârâbî’ye göre ise mantık ilmi; toplumların lafızlarına yönelik ortak yasaları koyması bakımdan evrensel, nahiv ilmi ise sadece bir toplumun dilbilgisine ve lafızlarına yönelik yasaları belirlemesi yönüyle farklı iki disiplindir. Bununla beraber, nahiv biliminin lafızlar için belirlediği kuralların benzerlerini mantık biliminin de zihindeki akılsallar için belirlediğini söyleyen Fârâbî, bu ikisi arasında bir analojik bağ kurar. Hatta nahiv ilmi, özellikle başlangıçta mantık ilminin anlaşılması ve kolaylaştırılması bağlamında bir ön hazırlık olarak görülmüş ve ilimlerin sınıflandırılmasında nahiv ilmi en başta zikredilmiştir. Dolayısıyla gramer ilmiyle sözcükler arasındaki ilişkiyi, mantık ilmiyle akılsallar dediği anlamlar arasındaki ilişkiye benzeten Fârâbî göre bu iki ilim birbirine karşıt değil, birbirleriyle uyumlu iki disiplin olarak kabul edilmektedir. Bu sebeple ilgili kaynaklar taranarak Fârâbî’nin gramer ve mantık bilimi arasında kurduğu analoji, vuzuha kavuşturulmaya çalışılmıştır. Bunun için çalışmada ilk önce kısaca Fârâbî’nin hayatına, mantık-nahiv kavramlarına, dil ve düşünce bağlamında mantık ile nahiv ilimlerinin etkileşimine değinildikten sonra, Fârâbî’nin öne sürdüğü mantık- nahiv analojisi incelenmiştir.
Keywords : Fârâbî, Mantık, Nahiv, Arap Grameri, Dil