Şirvan aşık havalarında darb enstrumanının rolü

Authors : Zulfiyye Huseynova

Pages : 421-428

View : 10 | Download : 9

Publication Date : 2023-12-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Azerbaycan aşık sanatı eski tarihe ve zengin geleneklere sahip olup, bölgelere göre özel hususiyetleriyle farklılık gösterir. Şirvan aşık ortamında diğer bölgelerden farklı olarak havalar çeşitli enstrümanlar eşliğinde çalınmaktadır. Onlar desteye aşı başta olmakla, iki balaban, darb aleti (davul, çift davul) ve bir aşık hanendesi (şarkıcısı) dahil etmişler. Havanın icrası grup üyeleri arasında bölünmüştür ve her enstrümanın önemli bir işlevi vardır. Diğer ortamlarda solo veya balabanın eşliğiyle icra görülürken, Şirvan ortamında darb aletleri de önemli bir yere sahiptir. Saz ve darb aletinin ortak etkileşimlerinden yeni performans özellikleri yaranmış ve birbirlerinin gelişimi için bir temel oluşturmuştur. Bir yandan davul ve çift davulun, havaların icra tarzı ve doğrudan ondan türetilen isim üzerinde etkisi vardı. "Yekbe şikeste", "Döyme şikeste", "Döyme keremi" gibi havaların yaranması ve icralarında sergilenen ritmik formülleri ve icra tarzı, darb aletleri – davul ve çift davul geleneğiyle ilgilidir. Diğer yandan darb aletinin grub daxilinde icrası Şirvan aşık havalarında zengin ritmik formüllerin oluşmasına yol açmıştır. Şirvan âşık havaları metro-ritmik açıdan bahrlı ve karışık-bahrlı olmakla, kendinde zengin ritmik kalıplar içerir. Bahrlılar çoğunlukla 6/8, birkaçı 4/4, karışık-bahrlılar ise 4/4, bazen 2/4 metrik ölçüye dayanmaktadır. Daha yaygın olan 6/8 metrik ölçüde çalınan örneklerin ritmik kalıpları birbirlerinden farklılık gösterir, bu da onları seriler halinde gruplandırmayı mümkün kılar. Esas ritmik formül, ansamblda yer alan darb aletlerinin eşliğinde de ortaya çıkıyor. Vokal kısımlarda silsile için karakteristik olan ritmik formülü çalan çift davulcu enstrümantal kısımda hem enstrümanın yeteneklerini sergiler, hem de kendi çalma becerilerini göstererek temel kalıbın versiyonlarını icra eder. Karışık-bahrlı havalarda vokal kısmı serbest improvizasyonlu olduğundan melosatırların ritmik formülü bahrlı havalarda olduğu gibi belirli bir kalıba dayanmaz. Ancak temel formülün kurallarından da kenara çıkmıyor. Silsile için karakterik olan ritmik formül ise darb aletlerinin eşliğinde kendini gösteriyor.
Keywords : Aşık, Çift davul, Darp enstrümanı, Ritim, Şirvan aşık havaları