Azerbaycan aşık sanatında Nevruz ve Gandab destanının melopoetik yapısının incelenmesi

Authors : Naile Rahimbeyli

Pages : 1-16

View : 15 | Download : 17

Publication Date : 2024-03-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Tarihsel olarak Azerbaycan aşıklarının destancılık yaratımı çok eski zamanları kapsamaktadır. "Kitabi Deda Korkut" destanından gelen geleneklerle bu hale gelmiştir. 16. yüzyılda aşık sanatının gelişmesi sırasında aşk ve kahramanlığı konu alan çok sayıda destan yaratılarak günümüze aktarılmıştır. Azerbaycan destanlarının toplanması ve yayınlanması, araştırmalarından önce 19. yüzyılda filolog-halk bilimciler tarafından gerçekleştiriliyordu. 20. yüzyılda Azerbaycan destanlarının incelenmesine başlandı ve esaslı bilimsel çalışmalar yapılmıştır. Azerbaycan aşık destanlarının etnomüzikoloji alanında incelenmesi 20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren hız kazanmıştır. Bu alanda çeşitli çalışmalar yapılmış, bazı destanların müzikal ve şiirsel içerikleri incelenmiştir. Bu araştırma, Azerbaycan aşık destanları arasında önemli bir yer tutan Nevruz ve Gandab destanını ele almaktadır. Araştırmanın amacı destanın düzyazı, nazım ve müzik malzemesinin incelenmesi ve karşılaştırmalı bir analizinin yapılmasıdır. Destan havalarının analizi, Batılı aşıkların destansal geleneklerinin ve bölgesel performans özelliklerinin incelenmesi açısından büyük önem taşımaktadır. Araştırmada destanın çeşitli yazılı versiyonları incelenmekle birlikte, Tovuz aşık okulunun usta temsilcisi Aşık Ekber'in icra ettiği yazılı ve notalı versiyonu ile havaların müzik dili incelenmiştir. Aşık Ekber'in kaydettiği "Nevruz ve Gandab" destanı, Batı aşkının en yüksek icra edilen geleneklerini taşır. Analiz sırasında tarihsel, teorik ve karşılaştırmalı yöntemler kullanılmıştır. Araştırma sonucunda, destanın analize dahil ettiğimiz versiyonunun diğerlerine göre daha kısa olduğu, bazı olayların ertelendiği, destanda gerçekleştirilen yayınların ağırlıklı olarak Batılı aşıkların repertuvarına ait olduğu belirlenmiştir. Aşık Ekber ve Aşık Alihan tarafından icra edilen tüm yayınlar, Tovuz aşıklarının geniş aralık özelliği, zillerdeki geniş nefes alan boğazlar, muğam icrasının karakteristik gırtlakları dahil olmak üzere aşık icrasının profesyonel standartlarını yansıtmaktadır. Bu araştırmayla aşık sanat üzerine araştırmaları yapan araştırmacılarının da dikkatini bu yöne çekiyor ve diğer destanların kaydedilip çalışılmasını öneriyorum.
Keywords : Azerbaycan aşık yaratıcılığı, Batı ortamı, Destan, İcra gelenekleri, Nevruz ve Gandab