TEZHİP SANATINDA NATÜRALİST MOTİFLER KAPSAMINDA YAPRAK MOTİFİNİN İNCELENMESİ

Authors : Gülşen ASLAN ELKIRAN

Pages : 217-240

Doi:10.30804/cesmicihan.912609

View : 10 | Download : 9

Publication Date : 2021-12-27

Article Type : Research Paper

Abstract :El yazması kitaplarda yapılan süslemeler için Abbasi ve Emevi dönemlerinden bu yana kullanılan Tezhip sanatı, sözlük anlamı bakımından ‘altınlamak’ manasına gelmektedir. İslami kültür ile hayatımıza giren tezyinat, usta sanatkârlar tarafından kitapların çeşitli motif ve desenlerle bezenmesine olanak sağlamıştır. Tezhip sanatı yüzyıllardır süren köklü bir geçmişe dayanmakla birlikte en başarılı örneklerini XVI. yüzyıl içerisinde verir. Ana teması desen ve motifler olan Tezhip sanatı, yüzyıllar içerisinde çeşitli dönüşümlerden geçmiş ve farklı üslupların etkisi altında kalmıştır. Osmanlı döneminde önem kazanan ve XVI. yüzyılda en mükemmel şekline kavuşan yaprak motifi, tezhip sanatı içerisindeki temel motiflerden sayılır. Tezhip sanatının ilk uygulama aşamalarında yaprak motifi üsluplaştırılarak, yazma eserlerdeki yerini almıştır. Ancak XVI. yüzyılda Müzehhip Kara Memi’nin ortaya koyduğu tezyinattaki natüralist süsleme üslubu, yaprak motifinin tezhip sanatı içerisindeki yerini büyük oranda etkilemiş ve önemli bir değişim sürecini tetiklemiştir. Bu dönemde çizilen her çiçek ve yaprak motifi, tabiattaki hali ile uyumlu olacak şekilde ele alınmıştır. Dolayısıyla bu dönem itibariyle yazma eserlere bezenen yaprak motifleri, gerçek görünüşleri ile benzerlik içerisindedir. XVI. yüzyılda Türk bezeme sanatları, klasik üslupta zirve noktaya ulaşmışken, Batı etkisi ile klasik dönemin kompozisyonları daha az kullanılmaya başlanmış; barok ve rokoko tarzları Türk tezyinatı içinde etkisini göstermeye başlamıştır. Klasik üslupta eser veren sanatkârlar, bu etkinin önüne geçememiş ve natüralist görüşte yapılan bezemeleri kısa sürede benimsemişlerdir. Bu yeni üslup, sözlükte ‘çiçek’ anlamına gelen ‘şükûfe’ adı ile tezhip sanatındaki yerini almıştır. Yeni gelişen bu akım kapsamında tezhip sanatında işlenen çiçekler ve yaprak motifleri natüralist bir görüş ile yazma eserlere bezenmiştir.
Keywords : tezhip sanatı, naturalist motifler, yaprak motifi