Âşık’ın Ölüm Tasavvuru: Âşık Çelebi Dîvânı’nda Ölümle İlgili Âdet ve Gelenekler

Authors : Gülay Karaman

Pages : 94-115

Doi:10.30804/cesmicihan.1381864

View : 73 | Download : 128

Publication Date : 2023-12-07

Article Type : Research Paper

Abstract :Klasik Türk şiirinde şairlerin en fazla rağbet ettiği konuların başında ölüm gelir. Mersiyeler başta olmak üzere ölüm üzerine yazılmış tarihler ve manzum mezar kitabeleri, klasik Türk edebiyatında ölüm konusunun müstakil olarak ele alındığı manzumelerdir. Bunların dışında dîvânlarda yer alan diğer şiirlerde de ölüm temasının sıklıkla işlendiği görülür. 16. yüzyıl şair ve münşilerinden olup Meşâirü’ş-şuarâ adlı tezkiresiyle tanınan Âşık Çelebi (öl. 979/1572) şiirlerinde ölüm temasına yer vermiş şahsiyetlerden biridir. Âşık Çelebi Dîvânı’nda beyit ve kelime boyutundaki kullanım ve çağrışımlar dışında 14. kasidenin yaklaşık otuz beyitlik son kısmı ile 52. gazel müstakil olarak ölüm düşüncesine ayrılmıştır. Şairin ölümle ilgili duygu, düşünce ve hayalleri klasik Türk şiiri geleneği çerçevesinde ve genellikle âşık, sevgili, rakîb üçgeninde kendisini gösterir. Ölümle ilgili kullanımlar, kimi zaman bireysel olarak şairin hayatı ve psikolojisine ışık tutar; bazen de toplumsal yönüyle çeşitli âdet, gelenek, inanç ve uygulamalara yer vermesiyle sosyal hayat, kültür ve değerler bağlamında önemli bilgiler ihtiva eder. Şairin ölüme bakışında İslâm dini ve tasavvuf düşüncesinin etkili olduğu açıktır. Bununla birlikte başta matem şekilleri olmak üzere bazı âdet ve geleneklerde az da olsa eski Türk âdet ve gelenekleri ile batıl inanmaların etkisi görülür. Her hâlükârda hem bir birey olarak Âşık Çelebi’nin hem geleneğin bir temsilcisi olan şairin hem de Osmanlı toplumunun ölüm karşısındaki tavrını belki felsefesini iç içe geçmiş anlam katmanları hâlinde bu örneklerde görmek mümkündür. Bu makalede, Âşık Çelebi Dîvânı’nda ölüm düşüncesi ve ölümle ilgili âdet ve gelenekler tespit edilip incelenecektir. Araştırmanın amacı, Âşık Çelebi Dîvânı’nda ölümün yansımalarını ortaya koymak, Dîvân örnekleminde ölümle ilgili âdet ve gelenekleri incelemektir. Bu amaca yönelik olarak Dîvân’da ölüm temasının ele alındığı beyitler tespit edilerek ortaya çıkan malzeme içerik analizi yöntemiyle incelenecektir. Çalışmanın aynı zamanda klasik Türk edebiyatı ve sosyal hayat bağlamındaki araştırmalara katkı sağlaması beklenmektedir.
Keywords : Klasik Türk edebiyatı, Âşık Çelebi, Dîvân, ölüm, âdet ve gelenekler