Bir Kültürel Değişim Öznesi Olarak Tüccarzade İbrahim Hilmi Çığıraçan ve 1896-1963 Yılları Arasındaki Yayıncılık Faaliyetlerinde Tercüme Üzerine Söylemi

Authors : Sema ÜSTÜN KÜLÜNK

Pages : 181-198

Doi:10.37599/ceviri.533887

View : 17 | Download : 5

Publication Date : 2019-02-22

Article Type : Research Paper

Abstract :Son dönem Osmanlı tarihinden erken dönem Cumhuriyet dönemine geçiş sürecinde yayıncılık faaliyetlerine başlayan, Tüccarzade İbrahim Hilmi Çığıraçan, Babıâli’nin ilk Türk naşirlerinden biri olarak tarih sahnesinde yerini almıştır. Soyadının hakkını vererek yayın hayatında çığır açmayı kend ine ilke edinen İbrahim Hilmi’nin, adı yıllar içerisinde birçok kez değişen yayınevinin çatısı altında 1000’den fazla eser basılmıştır.  Döneminin sıradan bir naşiri olmaktan ziyade, toplumun çarpıcı dönüşümü sürecinde, bir editör, naşir ve müellif olarak Türk yayıncılık hayatına birçok yeniliği tanıtmış etkin bir öznedir. Yetkin bir yayın hamisi olarak topluma yön verme ve yayıncılık alanında toplumun ‘kültür repertuvarı’na (Even-Zohar, 2002) yenilikler sunma iddiasında olan İbrahim Hilmi telif ettiği ve/ya yayınladığı eserlerde tercüme edimine ilişkin olarak ‘sade dil kullanımından, tam çeviriye, çeviri eleştirisinden, iyi bir çevirmenin özelliklerine’ kadar çeşitli konulardaki görüşlerine, dönemin şartlarına göre radikal ve ileri görüşlü bir vizyon ile yer vermiştir. Bu çalışmada, bir ‘değişim öznesi’ (Toury, 2002) olarak farklı yönleriyle kısaca tanıtılacak olan İbrahim Hilmi’nin, son dönem Osmanlı ve erken dönem Cumhuriyet dönemindeki 60 yıllık yayın hayatı süresince ortaya koyduğu ‘dil’ ve ‘tercüme’ ile tercümeye ilişkin diğer kavramlar ve tercüme pratikleri üzerine söyleminin, önsözler, kapaklar ve eleştiri yazıları gibi yan-metinler (Genette, 1997) üzerinden analizi sunulacaktır. Çalışma kapsamında, İbrahim Hilmi’nin kendi telif eserler- inin yanında kitabevi tarafından yayınlanan tercüme eserler temel alınacaktır.  Tercüme üzerine söylemini işlevsel bir bakış açısı çerçevesinde şekillendiren İbrahim Hilmi, eserlerin değerlendirilmesindeki temel ölçütü toplumsal fayda olarak tanımlamıştır. Döneminin etkin bir değişim öznesi olarak yürüttüğü çalışmaları kapsamında, tercüme serileri ile birçok önemli yabancı yazarı Türk kültür hayatına tanıtmış, yazdığı önsözlerde tercüme ediminin görünürlüğünü artırmış; ayrıca eserlerin Türk okuyucu tarafından alımlanışını şekillendirmiştir. Edebiyat repertuvarına yeni seçenekler sunan İbrahim Hilmi, yayınladığı ilk Türkçe Kur’an tercümeleri ile de dini eser yayıncılığı alanında birçok ilki gerçekleştirmiş ve ardından gelen çalışmaları etkilemiştir. İlk Türkçe Kur’an tercümelerinden birini yayınlamasının yanı sıra, ilk Latin harfleriyle basılan Kur’an’ı yayınlaması bu alandaki radikal ve cesur adımlarını etkili bir şekilde örneklemektedir. İbrahim Hilmi, askeri okullar özelinde başladığı yayıncılık odağını zaman içerisinde genişleterek eğitim alanının birçok alanında okul yayıncılığı hususunda eksiklikleri tespit etmiş ve bu doğrultuda Türkçe telif ve tercüme eserler neşretmiştir. Tüm bu çalışmaları ile İbrahim Hilmi, yayıncılık faaliyetleri genelinde ve tercüme söylemi özelinde incelenmeye değer bir isim olarak karşımıza çıkmakta, çeviribilim çalışmaları açısından özne temelli bir söylemsel portre sunmaktadır. 
Keywords : Osmanlı kültürü, kültür repertuvarı, Tüccarzade İbrahim Hilmi, Kuran tercümesi