-çIr- ve -şIr- EKLERİNİN YAPILARI VE İŞLEVLERİ ÜZERİNE

Authors : Mesut SÖNMEZ

Pages : 288-297

Doi:10.32321/cutad.911334

View : 13 | Download : 9

Publication Date : 2021-06-01

Article Type : Research Paper

Abstract :Çalışmanın konusu olan fiilden fiil yapım ekleri -çIr- ve -şIr- daha önceki çalışmalarda genellikle birbirlerinin varyantı olarak değerlendirilmişlerdir. Tespit edilebilen mevcut çalışmalarda bu iki ekin aynı ek olduğu görüşü yaygındır fakat bu eklerin yapısı ve işlevi konusunda bir görüş birliği olduğunu söylemek zordur. -şIr- eki -(I)ş- ve -(I)r- eklerinden oluşan bir birleşik ektir. -şIr- eki en sık olarak tap- “bulmak”, yap- “örtmek, kaplamak” ve teg- “değmek, varmak” fiilleri ile birlikte Eski Uygur Türkçesi döneminden günümüz lehçelerine kadar kullanılagelmiştir. Bu biçimi ile hem işteşlik hem ettirgenlik içeren bir işleve sahiptir. -çIr- eki -çI- ve -(I)r- eklerinden oluşan bir birleşik ektir. -çIr- ekinin ilk kullanımına ise Eski Uygur Türkçesi döneminde kül- “gülmek” fiili üzerinde külçir- “gülümsemek” biçiminde rastlanmaktadır. Bu kullanım Çağatay Türkçesi dönemine kadar devam etmiştir. Karahanlı Türkçesi döneminde ise tamçır- “damlamak” biçiminde tam- fiili üzerinde kullanımı mevcuttur. -çIr- ekinin bu biçimiyle, kül- “gülmek” > külçir- “gülümsemek” örneğinde olduğu gibi, fiilin köküne yakın bir anlam türeten işlevde kullanıldığı söylenebilir. -çIr- ekinin birinci kısmını oluşturduğunu düşündüğümüz, genellikle pekiştirme eki olarak değerlendirilen -çI- eki bu biçimiyle veya -şI- biçimiyle bugün bazı çağdaş Türk lehçelerinde de görülmektedir.
Keywords : Yapım Eki, Birleşik Ek, Külçir, Tapşur