MÜTAREKE DEVRİ BURSA’SI İKTİSADİ HAYATINA HİLMİ ZİYA ÜLKEN’İN YARIM ADAM ROMANINDAN BAKIŞ

Authors : Bilal KAS

Pages : 373-389

Doi:10.32321/cutad.1210372

View : 21 | Download : 17

Publication Date : 2023-06-20

Article Type : Research Paper

Abstract :Hilmi Ziya Ülken, felsefe ve sosyoloji sahalarındaki uzmanlığı ışığında meydana getirdiği eserlerinde Türk kültür tarihine ilişkin birçok meseleyi ele almıştır. Bilgi birikimi ve ilmî eserlerindeki yetkinliğini edebî sahaya taşıdığı Yarım Adam romanında Hilmi Ziya, yakın dönem Osmanlı siyasi, sosyal ve iktisadi hayatına değinir. Edebiyat ve toplum arasındaki münasebetin varlığının kabulünden hareketle yazarın eser verdiği toplumun değişimlerini inceleyen ve araştıran bir kişi oluşu, toplumun çeşitli unsurlarının eseri etkisi altına aldığı düşüncesi Yarım Adam romanını zengin sosyolojik bir içerikle donatır. Romanda anlatıcı, almış olduğu iktisat eğitimi sayesinde Osmanlı’nın son yüzyılında devir aydınları tarafından savunulan liberalizm, millî iktisat, sosyalizm gibi düşünce ve anlayışların içerisinde kendini bulan asli kişi sayesinde, Osmanlı aydınlarının halk ve iktisat odaklı fikirlerini yansıtma fırsatı bulur. Romanın asli kişisi, Bursa’da kurmuş olduğu yerel bir gazete sayesinde tabakhane ve kozahanelerde çalışan işçilerin çalışma şartlarını, fiziksel imkânlarını dile getirir. İşçilerin yanı sıra köylülerin vaziyetlerine, mütegallibe denilen toprak ağalarının köylüler üzerinde kurmuş oldukları ekonomik baskıya değinen asli kişi Mehmet Demir kanalıyla, anlatıcı Mütareke Dönemi’ndeki Bursa’nın işçi, köylü ve sermayedarlarının vaziyetleri hakkında tasvir ve tahliller yapar. Romanda, Mütareke Devri Bursa’sı sosyal ve iktisadi hayatı aynı zamanda bilim insanı olan Hilmi Ziya’nın zaviyesinden görülmüş hem Bursa’daki hem de Osmanlı’nın son senelerindeki fikir hareketleri ve sosyal hayat incelenmiştir. İncelemenin edebî bir eserden hareketle iktisat biliminin sahasından yararlanılarak yapılması makaleyi disiplinler arası bir alana çekmiş ve romanın farklı bir disiplin penceresinden yorumlanmasını sağlamıştır. Öte yandan Yarım Adam romanında kurmaca dünyanın fikri çerçevesini oluşturan bazı meseleler Türk romanındaki benzer izlekleri ele alan romanlarla beraber yorumlanarak eserin farklı yönleri kurgu, tip gibi unsurlar üzerinden ilk kez ele alınmıştır. Türk aydınının yetiştiği toplumun bir parçası olamayışı ya da aydının topluma yabanlığı, halkla aydın arasındaki kopuşun nedenleri, Türk aydınına şekil veren sermayedar tipin canlı bir şekilde tasviri, köylü ve işçi sorunlarının dile getirildiği romanda her mesele konuşulmuş ve hiçbir sonuca bağlanamadan eserin ismiyle müsemma olarak yarım bırakılmıştır.
Keywords : Bursa, Erken Dönem Cumhuriyet Romanı, Hilmi Ziya Ülken, İktisat, Mütareke Devri, Yarım Adam