SİBİRYA’NIN DAVETSİZ MİSAFİRLERİ VE SAHA TÜRKLERİ İLE TUNGUZLARIN SOSYO-KÜLTÜREL YAŞANTILARINA DAİR PAYLAŞIMLARI (1800-1850)

Authors : Gülay Karadağ Çınar, Celal Cengiz

Pages : 40-78

Doi:10.32321/cutad.1364125

View : 52 | Download : 103

Publication Date : 2024-06-25

Article Type : Research Paper

Abstract :Avrupa ve Rusya’nın kıskacında Kuzeydoğu Sibirya’da yaşayan Saha Türkleri (Yakutlar) ve Tunguzlar 19. yüzyıl başları itibariyle pek çok yabancıya ev sahipliği yapmışlardır. Söz konusu tarihte Kuzeydoğu Sibirya’ya yönelik ilginin artmasındaki başlıca sebep Rusya ve Avrupa hükümetlerinin bölgenin doğal zenginliklerden istifade edebilme gayretidir. Rusya’nın ikinci hedefi ise tüm Sibirya’yı Rus yerleşimine açarak başka devletlerin hareket kabiliyetini kısıtlamaktır. Davetsiz misafirlerin bir kısmı bölgenin coğrafyasını, ekonomik imkânlarını ve ticari değerini anlamaya çaba sarf ederken bir kısmı siyasi hesaplar peşinde koşmuştur. Her iki amaç doğrultusunda gerçekleştirilen seyahatler bölgenin Türk ve Tunguz soylu halklarını yakından tanıma fırsatı sağlamıştır. Bu çalışma yabancıların gözünden Saha ve Tunguzların kimliğini, karakteristik özelliklerini, sosyal ve kültürel değerlerini ayrıca onları diğerlerinden farklı kılan tüm niteliklerini ele almayı hedeflemiştir. Dolayısıyla seyyahların notları çalışmamızın birincil kaynaklarını oluşturmuştur. Günümüzde tüm topluluklar gibi Saha ve Tunguzların etnik kökenlerini tespit etmek güçtür ve genetik çalışmalar kesin yargıda bulunmak için yeterli sonuç üretememiştir. Bu nedenle insanların davranışları, dilleri ve kültürel özelliklerine yoğunlaşan araştırmalar kimlik tespitine imkân tanımaktadır. Saha ve Tunguzların geç dönem kültürel izleri de esasında onların köklerini teşhise olanak sağlamaktadır. Bu çalışma seyyahların izlenimleri ışığında Saha ve Tunguzların Altay bozkırlarındaki yakın geçmişini gün yüzüne çıkarmış, seleflerinden devraldıkları örf, adet ve gelenekleri kısmen gözler önüne sermiştir. 19. yüzyılın ilk yarısında Saha ve Tunguzlara mahsus sosyal ve kültürel dokunun coğrafi farklılığa ve geçip giden yıllara rağmen atalarıyla uyumu üzerinde durulmuştur. Her iki topluluğun Sibirya coğrafyasının zor koşullarına ve Rusya’nın emperyalist politikasına meydan okuyarak geçmişine sahip çıktığı ve farklılıklarını önemsediği görülmüştür. Özgür ruhlarının, hayvancılığa dayalı ekonomilerinin, beslenme tarzlarının ve Şamanizm merkezinde şekillenen inançlarının ise buna büyük katkı sağladığı tespit edilmiştir. Tunguzlar o tarihlerde ren geyiği yetiştiriciliğine dayanan ekonomileriyle ön plana çıkmışlardır. Saha Türklerinin ise kürk avcılığı, balıkçılık ve rengeyiği yetiştiriciliği ile iştigal ettikleri özellikle Yukarı Lena, Aldan, Olekma ve Kolıma nehir çevrelerindeki meralarda yaşayanların at ve sığır yetiştiriciliğinde mahir oldukları görülmüştür.
Keywords : Kuzeydoğu Sibirya, Saha Türkleri Yakutlar, Tunguzlar, Şamanizm