TUVA TÜRKLERİNİN MİTLERİ ÖRNEĞİNE GÖRE KÜLTÜREL KAHRAMAN KAVRAMI

Authors : Mariia Eren

Pages : 234-248

Doi:10.32321/cutad.1417671

View : 73 | Download : 84

Publication Date : 2024-06-25

Article Type : Research Paper

Abstract :Dünya mitolojilerinde ve epik anlatılarında genelde keşif veya icat vasıtasıyla dünyayı değiştiren kültürel kahraman (culture hero) olarak adlandırılan bir tip karşımıza çıkmaktadır. Kültürel kahramana ateş elde etmesi, ziraatı geliştirmesi; şarkı, gelenek, kanun, din vd. kavramları ortaya koyması; balıkçılık, avcılık için araçları yapması; insanlara çeşitli bilgileri öğretmesi, müzik aletlerini vermesi gibi birtakım özellikler atfedilmektedir. Arkaik menşeli olan söz konusu kahramanın içinde ilahî ile insanî özelliklerin bulunması eski insanların bilincinde sanat ve din alanlarının ayrılmamasına işaret etmektedir. Bazı mitolojik geleneklerde kültürel kahraman Yaratıcı veya totemizm atasıyla özdeşleştirilmektedir. Kültürel kahramanın sadece insan biçiminde değil, kır kurdu, kurt, kuzgun, yılan gibi hayvanlar biçiminde vücut bulabilmesi söz konusu karakterin çok eski olması niteliğini göstermektedir. Yunan mitolojisinde Prometheus, Perseus, Theseus; Kalevala Destanında Vyanyamöynen adlı karakter ve demirci İlmarinen, Polinezya kültüründe Mauyi, Kızılderililerde Kuzgun Gürcü mitlerinde Amirani gibi karakterler kültürel kahramanlar niteliklerini taşımaktadır. Kültürel kahraman evrensel bir imaj olduğundan S. Thompson’un “Motif-İndex of Folk-Literature” adlı kataloğunda da adı geçen kahramana ilişkin on beşten fazla motif bulunmuştur. Dünya mitoloji geleneğinde kültürel kahramanın demonik-komik ikizi ise hilebaz anlamına gelen trikster karakteri sayılmaktadır. Tuva Türklerinin mitolojisi ve destanlarında da aynı işlevleri yerine getiren kahramanlar yer almaktadır. Araştırma sırasında kullanılmış “Sibirya ve Uzak Doğu Rusya’sı Halklarının Folklor Örnekleri. Tuva Türklerinin Mitleri, Efsaneleri, Rivayetleri” (2010) adlı kitaba, G.N. Potanin’in derlediği (1883) mitlere ve Tuva Türklerinin epik geleneğine dayanarak Güney Türkler arasında yaygın bir şekilde bilinen Kezer-Çingis, Sartakpay (Sartaktay), Tuva destansı karakter Tanaa-Herel gibi kültürel kahramanların var olduğu tespit edilmiştir. Tuva mitik metinlerinde Kezer-Çingis Dünya’yı, dağlar ve ırmakları, hayvan ve bitkileri yaratmaktadır. Sartakpar adlı kahramanın ise ilk köprü inşa ettiğinden ve nehirlerin yönlerini değiştirdiğinden söz edilmektedir. Bahsi geçen örnekler dışında şaman figürü de kültürel kahramanın devamı olarak değerlendirilebilmektedir. Şaman şarkıları, efsane ve mitlerinin epik gelenekle yan yana bulunduğunu söylemek mümkündür. Şaman da destan kahramanı olduğu gibi kendini bir serüvene atmış olmaktadır. Çalışmamızda kültürel kahraman kavramı dünya geleneği çerçevesinde genel olarak incelendikten sonra yukarıda söz edilmiş Tuva Türklerine özgü kültürel kahramanlar ele alınmaktadır.
Keywords : Tuva Türkleri, Kültürel Kahraman, Mitoloji, Kezer Çingis, Sartakpay, Tanaa Herel