ALTIN ORDU, KIRIM VE KAZAN SAHASINA AİT YARLIK VE BİTİKLERDE ALINTI SÖZCÜKLERİN İŞLETİMİ

Authors : Şahin Yıldız

Pages : 306-328

Doi:10.32321/cutad.1430802

View : 85 | Download : 98

Publication Date : 2024-06-25

Article Type : Research Paper

Abstract :Türk dilinin diğer diller ile olan etkileşimi çok eski tarihlere dayanmaktadır. Yazıyla takip edilemeyen dönemde Sümerce, yazı ile takip edilen dönemde ise Çince, Moğolca, Sanskritçe, Toharca ve Soğdca, Türk dilinin en erken tarihlerde etkileşim içerisinde olduğu dillerdendir. 11. yüzyıldan itibaren Arapça ve Farsçayı da kapsayan bu etkileşim, zamanla başka dilleri de içine alarak genişlemiştir. Bunun neticesinde Türk dilinin etkileşim içinde olduğu dillerden alıntılar olmuştur. Yapılan çalışmalara bir bütün olarak bakıldığında Türkçede Almanca, Arapça, Arnavutça, Bulgarca, Çince, Ermenice, Farsça, Fince, Fransızca, Gürcüce, Hintçe, Hotence, Hoten Sakacası, İbranice, İngilizce, İspanyolca, İtalyanca, Kençekçe, Latince, Lehçe, Macarca, Moğolca, Norveççe, Portekizce, Romence, Rumca, Rusça, Sanskritçe, Sırp-Hırvatça, Slavca, Soğdca, Süryanice, Tibetçe, Toharca, Urduca ve Yunanca gibi dillerden alıntı sözcükler olduğu görülmektedir. Günümüzde yapılan çalışmalarla Türkçenin bu diller dışında kalan dillerle olabilecek olası sözcük alışverişi ile ilgili araştırmalar devam etmektedir. Türkçe alıntı sözcükler ile ilgili yapılmış bilimsel çalışmaların tarihi 19. yüzyılın son çeyreğine kadar götürülmektedir. Yaklaşık 50 yıl durakladığı görülen çalışmalar 1950’li yıllardan günümüze kadar artarak devam etmiştir. Yapılan çalışmalar başlangıçta daha çok sözcük düzeyinde alıntıları konu edinmiştir. Sonrasında ise sözcük düzeyi dışında ses, şekil, anlam, alıntı düzeyi ve Türkçeye etkileri bakımından da alıntıları ele alan çalışmalar yapılmıştır. Yapılan her çalışma önceki çalışmalar açısından tamamlayıcı olmuş ve Türkçedeki alıntıların bir boyutunu ortaya çıkarmıştır. Bu çalışmada diplomasi dili olarak Türkçenin önemli metinlerinden olan Altın Ordu, Kırım ve Kazan sahasına ait yarlık ve bitiklerde alıntı sözcüklerin işletime konulması üzerinde durulmuştur. Çalışmada yalın hâldeki alıntı sözcükler ele alınmamış olup Türkçe gramer kuralları ile işletime konulan sözcükler incelenmiştir. Yarlık ve bitiklerde Arapça ve Farsça çoğunlukta olmak üzere Moğolca, Çince ve Rumca alıntı sözcükler işletime konulmuştur. Çalışmada alıntı sözcüklerin yapım ekleri, isim çekim ekleri, birleşik fiil, ikileme ve ek-fiil yoluyla işletime konulduğu tespit edilmiştir. Alıntı sözcüklerin en çok isim çekim ekleri ile en az ise ikileme ve ek-fiil yoluyla işletime konulduğu görülmüştür.
Keywords : Yarlık ve Bitikler, Alıntı Sözcükler, İşletim