KIRIM TATAR TÜRKÇESİNİN CANKÖY RAYONU AĞIZLARI VE BU AĞIZLARDA GÖRÜLEN FONOLOJİK SÜREÇLER

Authors : Elvina Er

Pages : 345-376

Doi:10.32321/cutad.1435934

View : 40 | Download : 54

Publication Date : 2024-06-25

Article Type : Research Paper

Abstract :Ağızlar, bir lehçenin oluşum süreçlerini yansıtmaları ve akraba lehçelerle bağlarını göstermeleri açısından büyük önem taşımaktadırlar. Kırım Tatar Türkçesi, Türk dilinin Tarihî Kıpçak ve Oğuz lehçelerinin kesişerek karışmaları neticesinde şekillenen Türk lehçelerindendir. Kırım Yarımadası’nda Kıpçak ile Oğuz Türkçelerinin dil bilimsel biçimlerinin dağılım alanlarını açık bir şekilde KTT (Kırım Tatar Türkçesi)’nin ağızları yansıtır. Kırım’ın bozkır bölgesinde Kıpçak özellikli Kuzey ağzı, güneyde Karadeniz sahili boyunda Oğuz özellikli Güney ağzı ve bu iki bölge arasında Kıpçak-Oğuz özellikli Orta ağzı konuşulmuştur. Tarihî süreçte bu üç ana ağzın, yarımadada büyük coğrafi engeller bulunmadığı için birbiriyle açık iletişimde olmaları, göçler, sürgün ve ekonomik etkenler neticesinde birbirini etkilemesi kaçınılmaz olmuştur. Ancak XX. yüzyılda Kırım Tatar Türklerine uygulanan Rus asimilasyon ve iskân politikaları nedeniyle konuşur sayısı gün geçtikçe azalan KTT, ağızlarının özgün yapısını da kaybetmektedir. Bütün bu etkileşimler neticesinde Türkoloji alanındaki ağız araştırmalarında ilginç ve önemli sahalardan biri olan Kırım, bilim dünyasında hak ettiği ilgiden mahrum kalmıştır. Bu çalışma, Türkoloji araştırmalarındaki bu boşluğu doldurmak amacıyla yapılmıştır. Araştırma sahası olarak Kırım’ın kuzeydoğusunda yer alan Canköy rayonu seçilmiştir. Çalışmanın malzemesini 2001 yılının yazında Kırım’ın Canköy rayonundaki köylerden derlenen bant kayıtları oluşturmuştur. 15 köyde 46 kişi ile yapılan konuşmalar banda alınıp Uluslararası Fonetik Alfabe (IPA) sistemine uygun olarak yazıya geçirilmiştir. Konuşmalar, KTT’yi daha iyi bildikleri ve ağız özelliklerini korudukları için 50 yaş üzeri kişilerle yapılmıştır. Elde edilen derleme metinleri üzerinden bu ağızların bugünkü durumu tespit edilmiş ve fonolojik süreçlerin incelemesi yapılmıştır. Derleme metinlerinin incelenmesi sonucunda Kuzey Kırım ağzı sınırları içerisinde yer alan araştırma bölgemizde, KTT’nin bütün ağızlarının konuşulduğu tespit edilmiştir. Kırım Tatar Türklerinin 1944 yılında vatanlarından topyekûn sürgün edilmesi, söz konusu durumun başlıca nedenidir. Yaklaşık 50 yıl sonra sürgünden Kırım’a dönen Kırım Tatar Türkleri, bölgeye dağınık yerleştikleri için KTT ağızlarının yerleri de köklü bir değişime uğramıştır. Çalışmamızda Canköy ağızlarında görülen fonolojik süreçler karşılaştırmalı, tarihsel yöntemle incelenmiştir. Bu incelemenin sonucunda araştırma bölgemizde tespit edilen fonolojik süreçlerin, her üç ağızda da çeşitli seviyelerde kendini gösterdiği tespit edilmiştir. Bu durumun, söz konusu ağızların temsilcilerinin sürgünde ve sürgün sonrası süreçte bitişik yaşamaları ve birbirleriyle olan sıkı temasları neticesinde gerçekleştiği sonucuna varılmıştır.
Keywords : Kırım Tatar Türkçesi Ağızları, Canköy Rayonu, Kuzey Kırım Ağzı, Güney Kırım Ağzı, Orta Kırım Ağzı