TÜRKÇE MANZUM SÖZLÜK ŞERHLERİNDEN ŞERH-İ LÜGAT-İ KESKİN

Authors : Muhittin Turan

Pages : 790-823

Doi:10.32321/cutad.1500099

View : 16 | Download : 10

Publication Date : 2024-12-26

Article Type : Research Paper

Abstract :Aruz vezni, dil bilgisi, belagat, edebiyat, kültür öğretimi vb. konularda özellikle küçük yaştaki çocukların tahsil hayatındaki gelişimi için kaleme alınan ama genelde herkese hitap ederek Türk kültür ve edebiyatında önemli bir yer edinen manzum sözlüklere zaman içerisinde çeşitli şerhler yazıldığı bilinmektedir. Bu şerhlerin en genel anlamıyla kültür aktarımında manzum sözlüklerden daha büyük bir öneme sahip olduğu söylenebilir. Çünkü bir ders kitabı niteliğinde olan bu şerhlerin barındırdıkları dil, edebiyat ve kültür hazineleri, manzum sözlüklerdeki bilgilere de eklenmiştir. Böylece bu eserlerin Türk edebiyatının mühim bir parçasını teşkil etmiş ve öğrencilerin/okuyucuların kültürel ve ilmî gelişiminde önemli roller üstlenmiş olduğu rahatlıkla söylenebilir. Bu şerhlerden biri de Denizlili Mustafa bin Osman Keskin’in üç dilli (Türkçe, Farsça, Arapça) ve Tuhfe-i Şâhidî’ye nazire olarak XVIII. yüzyılda kaleme aldığı Manzûme-i Keskin’ine yapılan Türkçe şerhtir. Şerh-i Lügat-i Keskin adını alan bu şerh, şimdiki bilgilerimize göre Manzûme-i Keskin’e yapılan tek şerhtir. Katalog çalışmaları neticesinde eserin tek nüshasına ulaşabilmiştir. Sondan oldukça eksik olan bu nüshada şârihin adı ve eserin yazılış tarihi yoktur. Bir dibace ve beş sözlük bölümünden oluşan eserde, kelimelerin okunuşları, anlamları, müştakları, çokluk şekilleri, kemmiyyet ve keyfiyyetleri vb. açıklanmış, vezin bilgileri verilmiştir. Zemin metinde manzumenin adının Manzûme-i Keskin yerine Mefâtîhü’l-Hikem olarak verilmesi dikkat çekicidir. Şârihin zemin metne olan teklif ve eleştirilerinin çokluğu şerhin diğer bir özelliğidir. Şârih, nâzımın (Mustafa bin Osman Keskin) nazmettiği bazı beyitlerin yerine, doğru olduğunu düşündüğü beyitleri teklif eder. Bu şekilde verilen Arapça ve Farsça kelimelerin Türkçe karşılıklarının daha rahat bulunması, beytin içerisindeki dizimlerinin daha düzgün olacağı düşünülmüştür. Zemin metnin hiçbir Manzûme-i Keskin nüshasına benzemediği görülmektedir. Diğer bir ifadeyle öteki nüshalardan birçok farklılıkla ayrılmaktadır. Şerhte verilen bilgiler ışığında manzumenin Mustafa bin Osman Keskin’e aidiyetinde şüphe yoktur. Dolayısıyla şerhin kataloglarda tespit edilemeyen bir Manzûme-i Keskin nüshası üzerine inşa edilmiş olduğunu görürüz. Bu ve diğer bazı özellikler, incelenen metnin kıymetini artırmış olmaktadır. Bu yazıda Şerh-i Lügat-i Keskin’in tanıtılması hedeflenmiştir.
Keywords : Manzum Sözlük Şerhi, Şerh-i Lügat-i Keskin, Manzûme-i Keskin