Comprehension of Turkish Relative Clauses: Evidence from Eye-tracking and Corpus Analysis

Talat BULUT; Emine YARAR; Denise Hsien WU

Comprehension of Turkish Relative Clauses: Evidence from Eye-tracking and Corpus Analysis

Authors : Talat BULUT, Emine YARAR, Denise Hsien WU

Pages : 211-246

View : 15 | Download : 8

Publication Date : 2020-01-13

Article Type : Research Paper

Abstract :Amaç: Önceki çalışmalarda İngilizce özne ilgi tümceciklerinin ( x ÖİT) nesne ilgi tümceciklerine (NİT) kıyasla daha kolay bir şekilde anlaşıldığı gösterilmiştir. ÖİT ve NİT arasındaki bu bakışımsızlığı açıklamak amacıyla çeşitli varsayımlar ortaya atılmıştır. Çizgisel Uzaklık Varsayımı, boşluk -dolgu gib i bağımlılıklar arasındaki çizgisel uzaklığın (araya giren sözcük sayısının) bu yapıların işlemlenme hızını etkilediğini iddia etmektedir. Yapısal Uzaklık Varsayımına göre ise bu tür bağımlılıkların işlemlenmesindeki belirleyici faktör, boşluğun sözdizim ağacının ne kadar derinlerinde yer aldığı, yani boşluk ile dolgu arasında ne kadar budak olduğudur. Tümce işlemleme desenlerini etkilediği öne sürülen bir diğer etken ise ilgili yapıların sıklığıdır. Sıklığı temel alan yaklaşımlara göre bir dilde sıkça kullanılan yapılar, daha az kullanılan yapılara göre daha kolay bir şekilde işlemlenmektedir. Bu üç farklı varsayım İngilizce gibi baş - ilk dillerde aynı öngörüde bulunarak ÖİT’nin NİT’ye göre daha kolay bir şekilde işlemleneceğini öne sürmektedir. Türkçe gibi baş - son dillerde ise çizgisel ve yapısal uzaklığın öngörüleri farklılaşmakta, Çizgisel Uzaklık Varsayımına göre NİT’nin, Yapısal Uzaklık Varsayımına göre ise ÖİT’nin daha kolay işlemleneceği beklenmektedir. Türkçede daha önce dengeli bir derlem kullanılara k ÖİT ve NİT’ye ilişkin sıklık bilgileri incelenmemiş olup, mevcut çalışma kapsamında dengeli bir derlem kullanılarak bu yapıların sıklığı belirlenecek, böylelikle yapısal sıklığı temel alan yaklaşımların bakışımsızlığın yönüne ilişkin öngörüsü tespit edilecektir. Çalışmanın amacı yukarıda bahsedilen tümce işlemleme kuramlarının Türkçe ilgi tümceciklerinin işlemleme sürecine ilişkin olarak ortaya koyduğu hipotezlerin test edilmesi dir. Yöntem: Çalışma kapsamında bir göz izleme deneyi gerçekleştirilmiş, anadili Türkçe olan otuz altı tek dilli yetişkin deneye katılmıştır. Katılımcılar ÖİT ve NİT içeren tümceler okurken göz izleme cihazı ile göz hareketleri kaydı alınmıştır. Deney tümceleri içerisinde ilgi alanları şu şekilde belirlenmiştir: ilgi tümceciği içerisindeki ad ve eylem, baş sözcük, taşma alanı ve ana tümcenin eylemi. Her bir ilgi alanı üzerinde katılımcıların sergilediği ilk sabitleme süreleri, toplam okuma süreleri ve geriye dönüşler (regresyonlar) analiz edilmiştir. Göz izleme çalışmasına ek olarak sırasıyla ÖİT ve NİT belirten -(y)An ve -DIK+iyelik biçimbirimlerinin sıklıkları, Türkçe Ulusal Derlemi kullanılarak tespit edilmiştir. Bulgular: ÖİT içeren tümcelere kıyasla NİT içeren tümcelerde daha fazla anlama hataları yapılmış, katılımcılar NİT içeren tümcelerde daha fazla toplam okuma süreleri ve geriye dönüşler sergilemiştir. Dolayısıyla hem anlaşılma oranları hem de göz hareketleri bakımından NİT yapılarının ÖİT yapılarına göre daha fazla işlemleme güçlüğünü beraberinde getirdiği saptanmıştır. Bu f arklılık baş sözcüğün hemen ardından gelen taşma alanında görülmüştür. D erlem incelemesi neticesinde ise Türkçede -(y)An biçimbirimi ile kurulan ÖİT yapılarının -DIK+iyelik biçimbirimleriyle kurulan NİT yapılarına göre daha sık kullanıldığı saptanmıştır . S onuç: Çalışmadan elde edilen bulgular, İngilizce gibi baş - ilk dillerde elde edilen sonuçlara benzer olarak baş - son Türkçede ÖİT’nin, NİT’ye göre daha kolay işlemlendiğini göstermiştir. Bu sonuç, sözdizimsel yapıyı temel alan Yapısal Uzaklık Varsayımının öngörüleriyle örtüşmekte, Çizgisel Uzaklık Varsayımının tahminleriyle uyuşmamaktadır. Bununla birlikte elde edilen bulgular yapısal sıklığı temel alan yaklaşımların öngörüleri ile de tutarlı görünmektedir. Genel olarak bakıldığında çalışmadan elde edilen bulgular birçok dilde gözlenen ÖİT ve NİT bakışımsızlığını desteklemektedir. Çalışma neticesinde sözdizimsel yapı, yapısal sıklık ve morfolojik bilgiler dahil olmak üzere bir dizi faktörün, ilgi tümceciklerinin işlemlenme desenini şekillendirdiği ve sınırlandırdığı sonucuna varılmıştır.
Keywords : Türkçe, ilgi tümceciklerinin işlemlenmesi, göz izleme, derlem incelemesi, sözdizim, sıklık, morfoloji

ORIGINAL ARTICLE URL

VIEW PAPER (PDF)