Radikal Dini Hareketlerin Orta Asya’daki Yansıması: Özbekistan Örneği

Authors : Nazlıcan KAVUKCU

Pages : 79-101

View : 23 | Download : 38

Publication Date : 2021-06-29

Article Type : Research Paper

Abstract :Türklerin anayurdu olan Orta Asya’nın kalbinde Özbekistan yer almaktadır. İslamiyet’in kabul edildiği dönemde kısa süre içerisinde dini bir merkez haline gelmiştir ve pek çok tasavvuf akımının doğduğu yerdir. Rus varlığının bölgeye girmesinin ardından, yüzyıllarca sürecek bir baskı ve asimilasyon politikasının ortasına düşen Türkistan halkları, İslami kimliklerini korumak adına çok büyük mücadeleler vermişlerdir. Din adamlarının önderliğinde merkezi yönetime karşı yürütülen bu direniş faaliyetleri, toplum içinde “dini liderlerin desteğiyle silahlı mücadeleye girişme” fikrini zaman içinde normalleştirmiş hatta kutsallaştırmıştır. Erken dönemde yerleşen bu alışkanlık, çeşitli mihraklarca ustaca kullanılmış ve radikalize olmaya eğimli halk kitleleri, belirli ideolojiler etrafında bir araya getirilmiştir. Vehhabiliğin Özbekler arasında yayılması ve ardından tüm Orta Asya’ya sirayet etmesi, Sovyetler Birliği’nin Afganistan’ı işgalinin ardından meyvelerini vermiştir. 1979 sonrası süreçte değişen ve dönüşen Orta Asya’daki dini radikalizm, Taliban’ın rehberliğinde yükselmiştir. Gorbaçov’un başlattığı glasnost ve perestroyka politikaları ile gün yüzüne çıkma olanağı bulan Özbekistan İslami Hareketi ve Hizb-ut Tahrir gibi gruplar, bağımsızlık sonrası süreçte başta Özbekistan olmak üzere diğer Orta Asya devletlerine de tehdit teşkil etmiştir. Çalışmada bu sorunun arkasında yatan nedenlerin anlaşılması adına sürecin hangi aşamalardan geçtiğine değinilmiş ve temel dinamikleri ele alınmıştır. Bu kapsamda öncelikle Orta Asya Türk toplumlarının İslamiyet’e bakış açısı incelenmiş ve tarihsel süreçteki varoluş mücadelesi açıklanmıştır. Ardından, radikalleşmeyi tetikleyen etmenler ve bağımsızlık sonrası süreçte ciddi birer tehdit haline gelen radikal dini örgütler analiz edilmiştir.
Keywords : Özbekistan, Radikalizm, İslam, Özbekistan İslami Hareketi, Hizb ut Tahrir