Züleyhâ’nın Sarayı: Yûsuf ile Züleyhâ Mesnevilerindeki Yedi Odalı Sarayın Kökeni Üzerine

Authors : Ozan KOLBAŞ

Pages : 353-391

View : 19 | Download : 19

Publication Date : 2022-12-31

Article Type : Research Paper

Abstract :Klasik Osmanlı edebiyatı dâhilinde yazılmış Yûsuf ile Züleyhâ mesnevilerindeki Züleyhâ’nın yaptırdığı saray, karakterlerin değişimi ve dönüşümü ile hikâyenin seyri açısından önemli bir dönüm noktasıdır. Bu saray şimdiye kadar yapılan çalışmalarda ayrıntılarıyla incelenmemiş, şairlerin bu saraya dair benzetmeleri üzerinde kısaca durulmuştur. Bu makalede Züleyhâ’nın sarayının on üçüncü yüzyıl ile on sekizinci yüzyıl arasında yazılmış Yûsuf ile Züleyhâ mesnevilerinde şairler tarafından ne şekilde tasvir edildiği ayrıntılarıyla incelenmiş ve sarayla bağlantılı olarak yer verilen motiflerin mitolojik kökenleri araştırılmıştır. Sarayın yüzyıllar içerisinde mesnevilerde nasıl bir dönüşüme uğradığı, bu dönüşüme vesile olan unsurların neler olduğu araştırılmış ve şairlerin bu motiflere yer verme nedenleri sorgulanmıştır. On üçüncü ve on dördüncü yüzyıllarda yazılan mesnevilerde şairlerin ağırlıklı olarak cennet tasavvuruna ve saraydaki mitolojik özellikler gösteren kozmik ağaca odaklandıkları görülür. Bununla birlikte saray tasviri on beşinci yüzyıldan sonra değişime uğrayarak felek tasavvuru üzerinden ele alınır. Ancak bu tasavvurun yanında tüm mesnevilerde ortak olarak bulunan benzer motiflere yer verilmeye devam edilir. Bu değişimde Hz. Yûsuf’un mitolojik özelliklere büründürülmüş, bitki ve güneş tanrılarıyla örtüşen kimliği önemli bir etkendir. Ayrıca Züleyhâ’nın kimliği de Tevrat anlatısına kadar geri giden ve Tevrat’ta Hz. Yûsuf’un eşi olduğu söylenen Asenat adlı kadınla bağlantılı olmalıdır. Apokrif Yahudi metinlerinde çeşitlenen Asenat’a dair anlatı ve bu anlatılardaki Asenat’ın kulesi, muhtemelen Züleyhâ’nın sarayına dair ayrıntıların çeşitlendirilmesinde etkili olmuştur.
Keywords : Yûsuf, Züleyhâ, Züleyhânın Sarayı, Kozmik Ağaç, Tevrat, Mitoloji