Osmanlı Edebî Metinlerinden Hareketle, Tasavvuf Nazariyesinin Temelini Oluşturan Bir Hadisten Mitoslara Uzanan Bir Yolculuk: ‘Tanrı, İnsanı Kendi Sûretinde Yarattı?

Authors : Ayşe YILDIZ

Pages : 333-344

View : 15 | Download : 18

Publication Date : 2018-07-01

Article Type : Research Paper

Abstract :Klasik Türk Şiirini besleyen kaynaklar söz konusu olduğunda öncelikle Kur’an, hadis ve tefsir gibi İslami kaynaklardan; ardından tasavvuf, peygamber ve evliyaların hayatları etrafında oluşmuş hikâyeler ile Fars mitolojisi ve yerli malzemeden bahsedilir. Elbette tüm bu zikredilen kaynaklar klasik Türk şiirini derinden etkilemiş önemli kültürel unsurlar olup etkileri edebî metinlerde dolayımsız bir şekilde takip edilebilir. Tasavvufun kökenleri ve etkilendiği kaynaklar hakkında tartışmalar hâlen sürse de Osmanlı edebiyatı üzerinde tasavvufun önemli bir etkisi vardır. Bu etki, sadece mistik bir duyuşu hayat tarzı hâline getirme çabasının coşkunluğunda ve bu hayat tarzını öğütleyen metinlerde değil, beşeri bir aşk ve sevgili anlayışını dile getirdiği açık olan metinlerde de estetik bir tavır olarak izlenebilir. Bu sebeple, tasavvufun Osmanlı edebiyatına etkisi, propagandacı bir anlayışla kaleme alınan tasavvufi metinlerle sınırlı görülmemelidir. Yaratılmışların en şereflisi olduğuna vurgu yaparak insanı yücelten tasavvufun tecelli fikrinin dayanakları arasında “Allah, Âdemi kendi suretinde yarattı” hadisi yer alır. Söz konusu hadis, teologlar arasında da tartışmalara sebep olmuş ve sahihliği sorgulanmıştır. Hadisin hadis usullerine göre değerlendirilmesi bu çalışmanın kapsamı dışındadır. Bu çalışmada, tartışmanın temelini oluşturan “tanrının insanı kendi suretinde yaratması” fikrinin Ortadoğu mitolojilerindeki yaratılış mitosları ile olan benzerliklerine ve mistik anlayışlardaki mitolojik etkiye dikkat çekmek amaçlanmaktadır.
Keywords : Osmanlı edebiyatı, yaratılış mitosları, tasavvuf, \`Tanrı insanı kendi suretinde yarattı