Mevlânâ’nın Dîvânında “Kut”lu Ceylan Motifi

Authors : Serap DENİZMEN

Pages : 213-238

View : 108 | Download : 30

Publication Date : 2021-12-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Geyik Türk kültürünün en önemli motiflerindendir. İslam öncesi dönemde Türkler arasında ongun olarak kabul görmüş ve \`kut\`lu bir hayvan olduğuna inanılmıştır. Zaman içerisinde geyikler hakkında çeşitli mit ve efsaneler ortaya çıkmış; bu anlatılar şifâhî kültüre sahip Türkler arasında nesilden nesile aktarılmıştır. Tanrı ile irtibatlı olduğu düşünülen geyik genellikle iyilik getiren bir hayvan olarak kabul görmüştür. Halı, kilim ve taş baskı örtülerin vazgeçilmez motiflerinden biri olan geyik Türkler’in İslâmiyet’i kabulüyle birlikte yavaş yavaş mitolojik karakterini terk etmeye başlamıştır. XIV. yüzyılda Anadolu sahasında ortaya çıkan geyik destanlarında avcıdan kaçan mazlum bir av hayvanıdır ancak mucizevi şekilde dile gelip Hz. Peygamber’i tasdik etmiştir. Osmanlı şiirinde ise geyik tamamen mitolojik özelliklerinden sıyrılarak yerini daha küçük bir tür olan âhû yani ceylana bırakır. Âhû, gözlerinin güzelliği ve saçtığı misk kokusuyla Osmanlı şâirlerinin en çok rağbet ettiği teşbih unsurlarından biri olmuştur. XIII. asrın mutasavvıf şâirlerinden Mevlânâ’nın dîvânında göz ve misk ile sunulan âhû imgesinin yanında Orta Asya Türk kültüründen izler taşıyan bir ceylan motifi de mevcuttur. Dîvândaki ilgili beyitler tespit edilerek “kut”lu ceylan motifi tahlil edilmiştir. Bu imgenin temsil ettiği unsurlar ortaya konmuş ve işaret ettiği tasavvufi anlamlar açıklanmaya çalışılmıştır.
Keywords : Mevlânâ, Dîvân ı Kebîr, geyik, âhû, ceylan, imge, motif, Türk mitolojisi