Bir Anlatım Aracı Olarak Hikâye ve 16. Yüzyıl Ahlak Mesnevilerinde Yer Alan Hikâyelerin Anlatılış Amaçları

Authors : Harun Kırkıl

Pages : 628-655

Doi:10.15247/devdergisi.1456657

View : 70 | Download : 89

Publication Date : 2024-06-30

Article Type : Research Paper

Abstract :İslam dininin inanç ve ibadet esaslarını, incelik ve hakikatlerini, güzel ve üstün kabul ettiği ahlâki davranışlar kadar, çirkin ve kötü olarak reddettiği ahlâki davranışları da insanlara öğretmek amacıyla Türk İslam Edebiyatı’nda çok sayıda şair tarafından ahlak mesnevileri kaleme alınmıştır. Bu eserlerin en dikkat çekici tarafı, ele alınan her bir konudan sonra “hikâye”, “latîfe”, “temsîl”, “rivâyet” ya da “dâstân” başlığı altında, o mevzuyla alakalı bir ya da birden fazla hikâyenin anlatılıyor olmasıdır. Anlatılan bu hikayeler ile insanlara konuyla ilgili olumlu ya da olumsuz tutum, davranış, duygu, düşünce ve kişi örnekleri verilmiştir. Ahlak mesnevilerinde yer verilen hikayelerin hangi maksatlarla anlatıldığını tespit edebilmek amacıyla 16. Yüzyıl’da yaşamış 8 müellif tarafından yazılan 13 mesnevi incelenmiştir. Ahmed Rıdvan’ın Rıdvâniyye; Güvâhî’nin Pend-nâme; Taşlıcalı Yahya’nın Gencîne-i Râz, Gülşen-i Envâr ve Kitâb-ı Usûl; Şemseddîn Sivâsî’nin İbret-nümâ ve Mir\'âtü\'l-Ahlak; Za\'îfi’nin Kitâb-ı Bâğ-ı Behişt; Cinânî’nin Riyâzü\'l-Cinân ve Cilâu\'l-Kulûb; Gelibolulu Mustafa Âlî’nin Riyâzü’s-Sâlikîn ve Tuhfetü’l-Uşşâk’ı ile Vizeli Ramazan Behiştî’nin Heşt Behişt isimli mesnevîlerinden seçilen 723 hikâye incelenmiş, anlatılış amacı ve anlatıldığı konuyla alakası değerlendirilmeye çalışılmıştır.
Keywords : Kurân Kıssaları, hikaye, mesnevî, ahlak, ahlak mesnevileri, inanç, ibadet, sosyal hayat